Klişe ne demektir? Klişe nasıl yapılır? Klişenin özellikleri, tarihçesi, klişe hakkında bilgi.
Klişe; kâğıda basılmak üzere üstüne ya kabartma, ya da oyuk yazı, resim yapılmış maden levhadır. Basım işlerinde resimlerin kâğıda basılmasında kullanılır.
Başlıcası «tire» ve «ototipi» olmak üzere iki çeşit klişe vardır.
1. Tire Klişe: Elle yapılmış çizgi resimlerin klişesidir. Bunlar kâğıda siyah çıkacak yerleri kabarık, beyaz kalacak yerleri oyuk kalıplardır.
2. Ototipi Klişe: Fotoğrafların, gölgeli resimlerin klişesidir. Bunlar ufak ufak noktalardan meydana gelir.
Klişe Nasıl Yapılır
Klişeci, klişe yapılmak üzere verilen bir resmi büyük bir fotoğraf makinesine benzi-yen resim çekme makinesinin karşısına koyar, filmini alır. Bu filimdeki resim sonradan çinkonun üzerine işlenecektir.
Klişecj resmin filmini, isteğe göre ya aynen, ya büyülterek, ya da küçülterek çeker. Fotoğraf makinesinin körüğünü resme yaklaştırıp uzaklaştırarak resmin buzlu cam üzerindeki görüntüsünü istenilen ölçüye getirebilir.
Klişeci resmin buzlu cam üzerindeki görüntüsünün istenilen büyüklükte olmasını sağladıktan sonra resmin filmini çeker. Çok kere filim yerine, üzerine ecza sürülmüş büyük cam plâklar kullanılır. Bu, o klişenin işi bitince camın silinip temizlenerek yeni bir işte kullanılabilmesi içindir.
Çekilen camların tıpkı bir fotoğraf filmi gibi karanlıkta banyosu yapılır. Böylece görüntü cama tesbit edilmiş olur. Artık sıra camın çinkoya işlenmesine gelmiştir. Bu cam, üzerine özel bir madde sürülmüş çinko levhaya kapatılır, kuvvetli bir ışık karşısına bırakılır. Camda negatif olan kısımlardan, yani aslında siyahken beyaz çıkan kısımlardan ışık süzülerek çinkodaki maddeyi etkiler. Bu aynen bir filmin fotoğraf kâğıdına basılmasına benzer. Bütün fark fotoğraf kâğıdı yerine çinko levhanın bulunmasıdır.
Klişeci bu çinko levhayı asidin içine atar. Asit, ışığın etkilediği yerleri eritir, etkilemediği yerlere dokunmaz. Böylece fotoğrafın aynı çinko üzerine çıkmış olur. Sadece resmin sağ tarafı sol tarafa geçmiştir; yani aynada bakar gibidir.
Artık klişe hazır olmuştur. Kenarları kesilir, köşeleri düzeltilir. Klişe düz baskı makinesinde kullanılacaksa tahtaya çakılması için yanlarında «et» (faset) denilen birer alçak parça bırakılır, buradan tahtaya çivilenir; rotatif makinesinde basılacaksa, sayfa kalıpları hazırlanırken, maden altlıklarla birlikte yerine yerleştirilir, baskıya geçilir. Böylece, bir tek resim, klişe sayesinde yüz binlerce kere çoğalmış olur.
Klişenin sert bir mukavva üzerine basılması veya çok uzun zaman kullanılması isteniyorsa bakır üzerine yapılır. Bakır klişeler daha düzgün, daha dayanıklıdır; yalnız hem işlenmesi zordur, hem de çok pahalıya mal olur.
Fotoğraf klişelerinin, yani ototipi klişelerin fotoğrafın bütün inceliklerini vermesi için, özel bir usul uygulanır. Cam çekilirken camla resim arasına, üzerinde çok küçük birtakım noktalar bulunan bir cam yerleştirilir. Bu cam levha, resmin siyahlık ve beyazlıklarını çok küçük siyah ve beyaz noktacıklara böler. Bu da fotoğrafa siyahla beyaz arasında tonlar verilmesini sağlar. Elle yapma çizgi resmin klişesinde tam siyah ve beyaz iki tondan başka ton. bulunmamasına karşılık, fotoğraf klişelerinde, yani ototipi klişelerde açıklı, koyulu kurşuni tonlar vardır.
Bu noktalar bir santimetre boyunca sıralanan nokta sayısına göre değerlendirilir. 24′ lük, 36’lık, 48’lik klişelerde bir santimetrede bu kadar sayıda noktalar vardır. Bu ansiklopedinin fotoğraf basılı yerlerine dikkatle, daha iyisi bir büyüteçle bakacak olursanız bu noktaları daha iyi görebilirsiniz.
Öte yandan, elle yapma çizgi resimlerin klişelerine (tire klişelere) de ton vermek için «puan» denilen ince noktalardan verilir. Meselâ bir karikatürdeki yere düşen gölgeler, elbiselerdeki çizgiler, hep araya konan ikinci bir camın üzerindeki noktaların klişenin istenilen yerlerine geçirilmesiyle elde edilir.
Bu gibi klişeler, baskı makinesinde siyah mürekkeple basılacağı gibi, hangi renk mürekkeple basılırsa o renk resim elde edilmiş olur. Şu halde bu tip klişelere «tek renk» ya da «siyah-beyaz klişe» denebilir.
Çok Renkli Resim Klişeleri
Renkli resim eğer düz baskıda basılacaksa renkli resim klişesiyle basılır. Ofset ve tifdruk baskı tekniğinde de renkli baskının esası, birkaç rengi üst üste basarak çok s,ayıda renk elde etmeye dayanır. Yalnız, bu renkler klişelerle değil de, sayfa kalıplarıyla elde edilir.
Düz baskıda renkli resim basmak için renkli resim klişelerinden faydalanılır. Bu klişeler de aynen tek renk klişeler gibi yapılır. Yalnız aradaki başlıca fark, sarı, kırmızı, mavi renk kalıpları için .aynı resimden üç kere film çekilmesidir. Klişe resmi çekme makinesinin önüne renkli camdan ekranlar koyarak renkler ayrılır. Bu üç klişeden önce sarısı, sonra kırmızısı, en sonra da mavisi basılırsa, çok renkli bir resim elde edilmiş olur. Daha temiz resimlerde, meselâ büyük ressamların sanat eserlerini basarken aslındaki renklere sadık kalmak için bu üç renge daha başka renkleri, ayrıca siyahı eklemek gerekir.
