Komedinin Tarihi Gelişimi, Çeşitleri ve Özellikleri (Türklerde Komedi)

0
Advertisement

Komedi nedir? Komedinin tarihi gelişimi nasıl olmuştur. Yapılış tarzlarına göre çeşitleri, özellikleri, Türklerde komedi hakkında bilgi.

Komedi; yazılı bir metne dayanılarak oynanan gülünçlü tiyatro oyunudur, Eskiden beş perdeye kadar yazılan komediler, çağımızda üç perdeye inmiştir. Yazar, bu gibi eserlerde ya insana ait, ya da topluma ait, yahut ikisi birden olmak üzere bir özelliği, bir olayı, bir davranış ve tutumu gülünçleştirerek tenkid eder. Komedilerde güldürmek amaç değilse de bir sonuçtur. Gülünçlü olmayan oyunlara da eskiden «komedi» denilmiştir.

drama

Kaynak: pixabay.com

Olaylarda güldürücü etki, ya biteviye tekrarlardan, ya da birdenbire durum değişikliklerinden doğar. Kekemeye gülmek, tekrarlara gülmektir. Düşene gülmek, aynı yönde yürüyüşe hazırlanan ruh durumunun birdenbire değişik yöne uyamamasından ileri gelir. Bunun içindir ki komedi yazarları bu iki noktaya çok dikkat ederler, halkı güldürmek istedikleri zaman, ister ruhi bakımdan, ister dış görünüşte, bu iki unsurdan bol bol faydalanırlar.

Komedinin Tarihi

Batı dünyasında komedi de, trajedi gibi Eski Yunanlılar’ın Dionisos dedikleri üzüm, şarap, bereket tanrılarına yaptıkları törenlerden doğmuştur Yılda bir defa tekrarlanan bu törenler sırasında, iki çeşit komedi oynanırdı : «Satir» ve «fars» Satirler, keçi postu giymiş oyuncular tarafından, tanrıların yaptığı işleri, ya da kahramanlık konularını alaya almak için oynanırdı «Tragos» kelimesi «keçi» demek olduğu için sonradan bu oyunlar «tragedya» (trajedi) adını almıştır. Farslar ise. zamanın ilerigelen kişilerini, günlük olayları maskaraca alaya alırdı. Her iki çeşit de nazım halinde yazılır, beş bölüm olur bölümler korolar vasıtasıyla belirtilirdi. Eski Yunan komedisinin ünlü yazarları Aristophanes’le Menandros’tur.

Ortaçağ’da tiyatro, din ahlâkına ve olaylarına ait temsillerle kiliselere, manastırlara kapanırken, komedi panayır yerlerinde, düğünlerde, ziyafetlerde halk arasında kaldı. Kilisede doğup gelişen bir komedi şekli de vardı ki bu soytarılar bayramı dolayısıyla yapılar eğlencelerdi. Bu eğlencelerde en çok din adamları alaya alınırdı.

komedyen

Komedyen (Kaynak: pixabay.com)

Rönesans devrinde temeli tulûat olan yani oyuncuların, bir ana konu üzerinde zekâlarına dayanarak oynadıkları italyan halk komedisi «Commedia deli’ arte» doğdu. Bu çeşit komedi, bir yazılı metne dayanmıyordu, yalnız, değişmez, belli kişileri vardı; bunların çoğu gülünç insanlardı: Pantalone (Paragöz Venedikli), Dottore (hekim, ya da avukat), Zanni (dansör ve maskara), Arlecchio (şapşal uşak), Pedrolino (maskara uşak), Pulcinella (bodur soytarı), Colombina (masum kız) gibi. Bu oyun tarzı, İspanya’ya geçerek, bütün Avrupa’ya yayıldı. XVI. yüzyıldaki Shakespeare komedilerini de etkiledi

Advertisement

XVII. yüzyılda, dünyanın en büyük komedi yazarı Fransa’da yetişti : Moliere. Bu şair ve aktör, komediyi hafif bir eğlence, zarif bir hiciv vesilesi olmaktan çıkardı, çağdaş komedinin temelini attı. Bu tiyatro tarzına, görünüşteki geleneğe bağlı noktaları yok etmeden, bir fikir değeri kazandırdı. Ondan sonra gelen Fransız komedi yazarlarıyla başka milletlerin sahne şairleri komediyi epey dallandırıp budaklandırdılar.

Komedinin Çeşitleri

Komedi, bir edebi metin olarak, hele Molière‘den sonra hayli çeşitlenmiştir. Bunları, tarihi gelişme sırasına göre, inceleyelim :

  • Fars: Ortaçağda da görülen, bir perdelik kaba komedilerdir. Çoğu zaman panayır yerlerinde halkı eğlendirmek maksadıyla oynanırdı. Kaba şakalarla, itişip kakışma gibi vücut hareketleriyle halkı güldürmek istenirdi. Cinaslı sözler de fars tipi komedilerin kaynaklarındandı.
  • Baleli Komedi: Halkı daha çok oyalamak, ona daha çok tiyatro zevki tattırmak için, içine bale karıştırılmış komedilerdir.
  • Entrika Komedisi: İçine karmakarışık, çözümü güç bir olay karıştırılmış komedi şeklidir. Bu komedilerde olaya daha çok yer verilir.
  • Töre Komedisi: Toplum hayatındaki görenek ve gelenekler gülünçleştirilmek yoluyla tenkid edilir.
  • Karakter Komedisi: Molière’in «Cimri», «Adamcıl», «Tartuffe» adındaki eserlerinde görüldüğü gibi daha çok belirli bir insan karakterinin ele alınarak kılı kırka yararcasına işlenir, gülünç hale konur.
    Charlie Chaplin

    Charlie Chaplin (Kaynak: pixabay.com)

  • Ağlatıcı Komedi: Bazı yazarlar, komedilerdeki aşk ve duygu maceralarını mübalâğa ile ifade etmişlerdir.
  • Duygulu Komedi: İçinde seyircinin acıma duygularına dokunacak kısımlar olan eserlerdir.
  • Şarkılı Komedi: Bir kısım komedilerde kişilere şarkılar söyletilmiştir. Şarkıların bolca yer aldığı bu komedilere önceleri «vodvil» denirdi.
  • Vodvil: Önceleri şarkılı komedilere bu ad verilirken sonradan, entrika komedilerinin gelişmiş şekillerine, daha dolambaçlı olanlarına «vodvil» denildi.
  • Müzikli Komedi: Komik operalarda olduğu gibi, müziğin, daha kısa ölçüde eşlik ettiği, zaman zaman çalındığı komedilerdir.
  • Tarihi Komedi: Konusunu yaşanılan devirden değil de, daha eski zamanlardan alan komedilerdir. Bu komediler, romantik edebiyat devrinden sonra görülmüştür.

Bizde Komedi

Osmanlılar devrinde kadının sahneye çıkması söz konusu edilemeyeceği için, halk komedilerinde kadına rastlanmaz. Yalnız, bütün oyuncuları kadınlardan ibaret bazı kollar haremlerde, konaklarda eğlenceli oyunlar oynarlardı. XVI. yüzyılda «Yahudi oyunları» denilen, oyuncuları Yahudilerden meydana gelme topluluklar, padişah düğünlerinde, saray eğlencelerinde temsiller verirler, oyunlarda da devrin ileri gelenlerini alaya alırlardı.

Eser olarak ilk Türkçe komedi, Şinasi’nin 1858’de yazdığı «Şair Evlenmesi» dir. Yalnız, halk diliyle sahnede oynanmak üzere yazılan bu eser ancak yüz yıl kadar sonra oynanabil-rniştir. Şinasi’den sonra gelen en kuvvetli komedi yazarımız Ahmet Vefik Paşa’dır. Batı dillerinden çeviriler, adaptasyonlar yapan Vefik Paşa, bu arada Molière’i dilimize kazandırmış, hattâ zaman zaman Molière‘e de çok şeyler katmıştır. Ondan sonra Ali Bey’le Teodor Kasap gelir. Çağımızda ise İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci’ (çok başarılı bir adaptasyonun adı olan Sekizinci’yi soyadı olarak almıştı), Musahipzade Celâl, Reşat Nuri Güntekin güzel komedi eserleri vermişlerdir.

Komedyen: Tiyatro sanatçıları, genel olarak ikiye ayrılır: 1 ) Aktör, 2) Komedyen. Sahnede, baş rol olsun, öteki rollerden biri olsun, her hangi bir kişiyi yazarın ve rejisörün istediği gibi canlandıran, yaşatan oyuncuya «aktör» denir. «Komedyen» ise, aktörden çok daha yaratıcı, bir insandır; hangi rolü alırsa alsın, ona mutlaka kişiliğinden, kendi yaratıcı gücünden bir şeyler ekler. Sarah Bernhardt, André Antoine, Charlie Chaplin, Sir Laurence Olivier hep birer komedyendirler.

Advertisement


Leave A Reply