Kömür Türleri Nelerdir? Kömürün Bileşenleri, Özellikleri ve Oluşumları

Kömür türleri nelerdir? Hangi özellikleri ve kimyasal bileşime sahiptirler? Kömür türlerinin oluşumları, içerdiği elementler.

Kömür Türleri – Özellikleri ve Oluşumları

Kömürler organik olgunluklarına göre linyit, alt bitümlü kömür, bitümlü kömür ve antrasit tiplerine ayrılırlar.

Linyit ve kısmen alt bitümlü kömürler genellikle yumuşak, kolayca ufalanabilen ve mat görünüştedirler. Bu tip kömürlerin ana özelliği göreceli olarak çok yüksek nem içerirler ve karbon içerikleri düşüktür.

Antrasit ve bitümlü kömürler ise genellikle daha sert, dayanıklı, siyah renkli ve camsı parlak görünüştedirler. Göreceli olarak nem içerikleri daha düşük olup, karbon oranları daha yüksektir.

Kömürler mikroskobik homojen bileşenlerine göre çeşitli kayaç tiplerine de ayrılır. Bu sınıflandırma kömürün türediği malzemeyi ve kömürleşme süreçlerini ele aldığından, aslında genetik bir sınıflandırmadır. Bu sistemde kömür dört temel tipe ayrılır: vitren, klaren, düren ve füzen.

Bir başka sınıflandırma sistemi de kömürün ticari değerine yer verir madde içeriğine ve içerdiği katışıklar dikkate alınır.

Kömür; çok eskilerden beri enerji üretiminde, sentetik boyaların çözücülerinin hazırlanmasının yanında ilaçların hazırlanmasında ara madde olarak ve çeşitli hoş kokulu maddelerin elde edilmesinde kullanılmaktaydı. Ayrıca kömürün yakılmasıyla elde edilen gazlardan yakıt olarak yararlanılır.

Kömürler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir.

1. Linyit

a Sarı Linyit b Kahverengi Linyit c. Siyah Linyit d Yağlı Linyit

2. Taş kömürü (Maden kömürü)
3. Antrasit

Şimdi kömürlerin özelliklerini görelim.

Turba

Kömürleşmenin ilk aşamasını oluşturur. Ülkemizde çok az bulunur. Endüstriyel bir önemi yoktur. Turba sıcaklıkları 5 – 8 °C arasında bulunan, berrak ve oldukça su İçeren yerlerde oluşur.

İçerdiği elementler kütlece yüzde olarak,

C % (25 – 60)

$\displaystyle {{H}_{2}}$ % (5 – 8)

$\displaystyle {{O}_{2}}$ % (20 – 55)

$\displaystyle {{N}_{2}}$ % (0,5 – 3,5) şeklindedir.

Kimyasal yapısı bulunduğu yere göre değişir. 250 – 270 °C sıcaklıkta alevlenir.

A. LİNYİT

Taş kömürüne göre kalori değeri daha düşük olan kömür linyittir. Dokuları amorf, ağaçsı veya lifli, yüksek oranda rutubet ihtiva ederler.

Ülkemiz linyit yatakları bakımından oldukça zengindir. Çıkartıldıkları bölgelerde kullanılırlar. Ülkemizde üretilen linyitin yarıdan fazlası termik santrallerde, geri kalan kısmı ise konutların ısıtılmasında ve sanayide kullanılır. Linyit rezervlerine bağlı olarak termik santrallerin kurulması bu kömür tipini daha rasyonel hâle getirmiştir.

Linyitle çalışan başlıca termik santrallerimiz: Soma (Manisa), Seyitömer ve Tunçbilek (Kütahya), Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy (Muğla), Afşin – Elbistan (Kahramanmaraş), Çayırhan (Ankara) ve Orhaneli (Bursa)’dir.

a. Sarı Linyit

İs bırakan uzun alevlerle yanarlar. İçerdiği elementler kütlece yüzde olarak,

C % 60, $\displaystyle {{H}_{2}}$ % 5, $\displaystyle {{O}_{2}}$ ve $\displaystyle {{N}_{2}}$ % (30 – 40) şeklindedir.

b. Kahverengi Linyit

Kolay kırılabilen, büyük kütleler hâlinde, hafif yağlı, S elementi içermeyen, % 50 ye kadar nemi olan kömürlerdir.

c. Siyah Linyit

Bileşimlerinde S elementi bulunur. İçerdiği elementler kütlece yüzde olarak,

C % 70, $\displaystyle {{H}_{2}}$ % (5-6), $\displaystyle {{O}_{2}}$ , $\displaystyle {{N}_{2}}$ % (23 – 25) şeklindedir.

d. Yağlı Linyit

Bu kömürlere bitümlü linyit adı da verilir. Kükürt içerdiği için yandığında pis koku çıkar.

İçerdiği elementler kütlece yüzde olarak

C % 75, $\displaystyle {{H}_{2}}$ % (6 – 9), $\displaystyle {{O}_{2}}$ , $\displaystyle {{N}_{2}}$ % (15 – 18) şeklindedir.

TAŞ KÖMÜRÜ (MADEN KÖMÜRÜ)

Turba ve linyite göre daha ileri karbonizasyon sonucu oluşmuşlardır. Bu kömürlerde bitki kalıntılarını gözle görmek imkansızdır.

Taş kömürü, kalorisi yüksek olduğundan ülkemizde demir-çelik sanayisinde yakıt olarak kullanılır, evlerdeki sobalarda kullanılamaz. Taş kömürünün büyük bir bölümü Ereğli ve Karabük’teki demir – çelik fabrikalarında geri kalanı ise Çatalağzı Termik Santrali’nde elektrik üretiminde kullanılır. Bitümlü kömür ve antrasit tiplerine ayrılırlar. Bu kömürler kok imalinde kullanılırlar.

İçerdiği elementler kütlece yüzde olarak,

C % (80 – 90), $\displaystyle {{H}_{2}}$ % (4,5 – 5,5), $\displaystyle {{O}_{2}}$ % (3-11), Uçucu Madde % (10-45), Kül % (0,5-40) şeklindedir.

Bazı yağlı taş kömürlerinin havasız ortamda tüm uçucu bileşenleri uzaklaştırılana kadar ısıtılmasından sonra kalan katı maddeye kok denir. Kok kömürü başta C olmak üzere az miktarda $\displaystyle {{H}_{2}}$ , $\displaystyle {{N}_{2}}$ , S ve $\displaystyle {{O}_{2}}$ den oluşur. Bileşiminde uçucu maddesi % (30 – 37) den az olan taş kömürleri kok eldesinde kullanılırlar.

ANTRASİT

Antrasit en değerli kömür türüdür. % 90 – % 95 arasında karbondan oluşur. En sert kömür türü olup yandığında diğerlerinden daha fazla ısı verir.

Tam karbonizasyona uğramış kömürlerdir. C miktarı çok fazla olduğundan zor tutuşurlar. Fakat tutuştuktan sonra kararlı bir şekilde yanarlar. İçerdiği elementler kütlece yüzde olarak,

C % (90 – 96, $\displaystyle {{H}_{2}}$ % (2 – 5), $\displaystyle {{O}_{2}}$ % (4-11), Uçucu Madde % (3-10), Kül % (2 – 3) şeklindedir. Uçucu madde miktarı az olduğundan hem kok imalinde kullanılırlar hem de çevre kirliliği açısından daha az zararlıdırlar. Yanma esnasında daha az duman çıkardıkları için çevre kirliliği açısından uçucu maddesi az olan kömürler tercih edilir.