Konya ilinin tarihi, tarihçesi. Konya ilinde bulunan tarihi mekanlar, yerler ile ilgili bilgi.
KONYA TARİHİ; Yapılan arkeolojik araştırmalar, bölgenin Neolitik Çağ’dan (İÖ 7.000-5.500) sonra yerleşildiği ortaya koydu. Çatalhöyük ve Suberde bu çağa ait önemli yerleşmelerdir. Çatalhöyük, Canhasan ve Karahöyük’te de Kalkolitik (İÖ 5.500-3.000) ve Tunç (3.000-2.000) çağlarından kalma buluntular ele geçti. Konya Bölgesi tarih çağlarında Hitit egemenliği altına girdi. Hitit Devleti’nin yıkılmasından (İÖ 1195), Frigler yöreyi ele geçirinceye kadar (İÖ 8. yüzyıl ortaları) Konya Bölgesi’nde hangi devletin hüküm sürdüğü bilinmemektedir. İÖ 676’da Kafkaslardan gelen Kimmerler Frig Krallığı’nı yok ederek bu devleti yıktılar. Lidyalıların bu bölgeye kadar ilerledikleri kuşkuludur. Antik Çağ’da kentin adı İkonion’dur. Persler İÖ 547’de Konya’yı ele geçirdiler. Kappadokya Satraplığı’na bağladılar, iki yüzyıldan fazla süren Pers egemenliğine Büyük İskender İÖ 333’te son verdi. İskender’in ölümüyle imparatorluğu parçalanınca Konya Seleukosların elinde kaldı. Hellenistik krallıklar arasında el değiştirdi, İÖ 133’te Roma İmparatorluğu’na bağlandı. 7. yüzyıl ortalarında başlayan Müslüman akınlarına hedef olan Konya, Halife Muaviye döneminde kısa süre Müslümanların eline geçti. Emeviler ve Abbasiler döneminde hemen her yıl yapılan seferlerde Müslüman Orduları defalarca Konya Bölgesi’ne girdi ve ganimet ele geçirdiler. 1069’da Türk kuvvetleri kenti yağmaladı. Malazgirt Zaferi’nden hemen sonra Kutalmışoğlu Süleyman-Şah, Konya’yı fethetti. Konya yeni kurulmakta olan Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti oldu. 1097’de İznik Haçlılarca alınınca, başkent yine Konya’ya taşındı. Üçüncü Haçlı Seferi’nde Alman İmparatoru Friedrich Barbarossa 18 Mayıs 1190’da Konya’ya girdi. Kent Haçlılarca yağmalandı. Alaattin Keykubat döneminde her bakımdan çok gelişti, kültürel ve bayındırlık bakımından Anadolu’nun en gelişmiş kenti durumuna geldi. 1256’da Selçuklularla yapılan savaşı kazanan Moğollar, Konya’yı kuşattılar, kenti yağmaladılar ve yakıp yıktılar. Mevlana Celalettin Rumi 1220’de Konya’ya geldi ve 1273′ te burada öldü. Türk mizahının ölümsüz adı Nasrettin Hoca da yine aynı yıllarda Konya’nın ilçesi Akşehir’de yaşadı. Ermenek merkez olmak üzere kurulan ve kısa sürede güçlenen Karamanoğulları Beyliği 1277’de Konya’yı ele geçirdiyse de, kent birçok kez İlhanlılarla Karamanoğulları arasında el değiştirdi. İbrahim Bey, 1327’de Karaman’ı başkent yaptı ve Konya beyliğine kattı. Karaman’ın başkent olması üzerine eski önemini yitirmesine karşın Konya bir kültür merkezi olarak canlılığını korudu. I. Murat 1387’de Konya’yı kuşattı. Karaman Beyi Alaattin Ali Bey’in eşi ve I. Murat’ın kızı Nefise Hatun’un araya girmesiyle kuşatma kaldırıldı. 1395’te Yıldırım Bayezit kenti ele geçirdi. Çok geçmeden Karaman Beyi Alaattin Bey bağışlandı ve ülkesine dönmesine izin verildi. Alaattin Ali Bey’in bu kez de Kadı Burhanettin ile işbirliği yapması, Yıldırım Bayezit’i çok öfkelendirdi. Karamanoğlu üzerine yürüdü ve Konya’yı da kapsayan Karaman ülkesinin büyük bir bölümünü ele geçirdi (1398). Ankara Savaşı’nı (1402) Timur kazanınca, Karamanoğulları Beyliği yeniden kuruldu. Çelebi Mehmet döneminde Bayezit Paşa, Konya’yı almasına karşın, Karamanlılara bıraktı. II. Murat 1437’de Konya’yı yeniden ele geçirdi.
Osmanlı Devleti Macarlarla savaşa girince İbrahim Bey de Anadolu’daki Osmanlı topraklarını ele geçirmeye başladı. Fatih Sultan Mehmet 1465’te kesin olarak Konya ve öteki Karaman illerini Osmanlı Devleti’ne kattı. Osmanlı yönetiminde Konya, Karaman Eyaleti’ne bağlı yedi sancaktan merkez sancağıydı. Selçuklular ve beylikler dönemindeki saygınlığını yitirmeye başlayan Konya, ancak Mevlana Dergâhı sayesinde canlılığını koruyabildi. 1832’de Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa kenti işgal etti. Yapılan antlaşmayla Mısırlılar Konya’yı terk ettiler. Kurtuluş Savaşı’nın ilk yıllarında Konya’da bazı ayaklanmalar olduysa da bunlar çabuk bastırıldı. Büyük Taarruz’un planları ve yönetimi, Konya’nın bir ilçesi olan Akşehir’de yapıldı. Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte il oldu.
TARİHSEL ESERLER: Konya ve çevresinde yapılan arkeolojik araştırmalar yörenin en eski yerleşmesinin Cilalı Taş Çağı’nda (Neolitik Çağ) olduğunu göstermiştir. Çatalhöyük, Suberde, Erbaba, Canhasan, Neolitik Çağ yerleşmeleridir. Önasya’da en eski Cilalı Taş Çağı yerleşmesi olan Çatalhöyük İÖ 6800-5700’e tarihlenir. Konya’nın 7 km güneyindeki Karahöyük kazılarında ilk Tunç Çağı’na ait eserler bulundu. Beyşehir’in 22 km kuzeyindeki Eflatunpınar Kaya Anıtı Hitit İmparatorluk dönemi eseridir. Fasıllar Köyü’ndeki kaya anıtı Hitit Kralı IV. Tuthaliya dönemine aittir. Geç Hitit Dönemine tarihlenen İvriz Kabartması da Konya Ereğlisi’nin 12 km doğusundadır. Bizans dönemine kadar geçen zaman dilimine ait tarihsel eser yok gibidir. Bizans döneminde Hristiyanlık yörede yayıldı. Sille ve Karadağ’daki manastırların kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır. Halkın Kızlar-Sarayı olarak adlandırdığı bu yapıların bir özelliği yoktur. Sille yolu üzerinde Khariton Manastırı’nın kalıntıları yer alır. Bu kilise Türk döneminde Ak Manastır adını aldı. Konya’da Türk egemenliği altında, Selçuklular, Karamanoğulları ve Osmanlı döneminde özgün eserler yapıldı. Konya Surları’nı 1221’de, I. Alaattin Keykubat yaptırdıysa da günümüzde surlardan hiç iz kalmadı. Kentin ortasındaki Alaattin Tepesi üzerindeki Alaattin Camisi, Anadolu Selçuklu dönemi eserlerinin en eskilerindendir. I. Alaattin Keykubat döneminde tamamlandı. Caminin çini mozaik süslemeli kubbesi çinili mihrabı, geometrik geçmeli taçkapısı, özgün bölümleridir. Sahip Ata Külliyesi, cami, türbe, hamam, hanikahtan oluşan yapılar topluluğudur. Camiyi 1258’de Vezir Sahip Ata Fahrettin Ali yaptırdı. Türbe ve hanikah eklenmesiyle külliyenin yapımı 1283’te bitirildi. Miman Kolük bin Abdullah’tır. Sadrettin Konevi Camisi ve Türbesi, Şeyh Sadrettin Mahallesindeki taçkapı üzerindeki yazıtına göre, 1274’te Mutasavvuf Sadrettin Konevi adına yaptırıldı. Sivri kemerli mihrabı Selçuklu çinileriyle bezelidir. Girişteki bölümden bir kapıya mezarlığa ve Sadrettin Konevi Türbesi’ne geçilir. İplikçi Camisi ve Medresesi, Alaattin Caddesi üzerindedir. İlk yapıyı II. Kılıç Arslan döneminde Vezir Şemsettin Altunapa 12. yüzyılın ikinci yarısında yaptırdı. Hacı Ferruh (Akça Gizlenmez) Camisi, I. İzzettin Keyka-vus döneminde Hacı Ferruh tarafından 1215’te yaptırıldı. Taş işçiliğiyle dikkat çekicidir. Erdemşah Mescidi, Kalecerp Mahallesi’ndedir. I. Alaattin Keykubat döneminde 1220’de Hacı İsmailoğlu Şemsettin Erdemşah tarafından yaptırıldı. Hoca Hasan Mescidi, 13. yüzyıla tarihlenir. Beşarebey (Ferhuniye) Mescidi, 1219’da Emir-i Ahur Zeynettin Beşarebey tarafından yaptırıldı. Sırçalı Mescid, Sırçalı Mahallesi’ndedir. 13. yzyıla tarihlenir. Siyah ve maci çinilerle bezeli mihrabı Selçuklu mihraplarının en güzel örneklerindendir. Beyhekim Mescidi, Beyhekim Mahallesi’ndedir. 13. yüzyılda yapıldı. Çini süslemeleri zengindir. Selçuklu döneminde yapılmış Medreselerinden Sırçalı Medrese, Anadolu’daki çinili medreselerin güzel bir örneğidir. Gazi Alemşah Mahallesi’ndedir. 1242’de Emir Bedrettin Muslih tarafından yaptırıldı. Adım çini süslemelerinden alır. Küçük Karatay Medresesi, Karatay Medresesi hin doğusundadır. Celalettin Karatay’ın kardeşi Kemalettin Turumtaş (Rumtaş) tarafından yaptırıldı. Karatay Medresesi, Alaattin Tepesi’nin kuzeyindedir. Emir Celalettin adıyla ünlü Vezir Karatay bin Abdullah tarafından 1251’de yaptırıldı. Selçuklu dönemi bilim ve sanat yaşamında önemli bir yeri vardır. Mavi ve beyaz mermerden yapılmış, taçkapı taş işçiliği ile ilgi çeker. Kubbe mozayik çinilerle kaplıdır. İnce Minareli Medrese, Alaattin Tepesi’nin batısındadır. Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali tarafından 1260-1265 arasında yaptırıldı. Yapı adını, günümüzde yıkılmış olan caminin iki şerefeli ince minaresinden alır. Anıtsal taçkapı Selçuklu taş işçiliğinin güzel bir örneğidir. İçte kubbe, eyvan ve medrese odalarının kemerleri geometrik ve yıldız motifli, firuze kahverengi çini mozaiklerle süslüdür. Selçuklulardan günümüze gelen en erken tarihli mezar anıtı Alaattin Camisi avlusundaki II. Kılıç Arslan Kümbeti’dir. 12. yüzyıla tarihlenir. Bu yapının yanında 1219 tarihli ikinci bir kümbet vardır. Musalla Me-zarlığı’ndaki Gömeç Hatun (Kız Kulesi) Türbesi, 13. yüzyıl sonlarında yapıldı. Şeyh Aliman Türbesi, 1288’de Selçuklu Şeyhi Aliman için yapıldı. Dört köşeli tuğla kubbelidir. Mevlana Türbesi (Yeşil Kubbe-Kübbe-i Hadra) Mevlana için Selçuklu Emiri Süleyman Pervane, karısı Gürcü Hatun, Emir Alamettin Keyser ve Sultan Veled, mimar Bedrettin Tebrizi’ye 1274′ te yaptırdılar. 1397’de dıştaki çini kaplı dilimli külah yapıldı. Mevleviliğin kuruluşundan sonra semahanesi, mescidi, matbahı, kütüphanesi ve derviş hücreleriyle bir dergâh durumuna getirildi. 1926’da müze olmuştur. Müze avlusunda yer alan türbeler vardır. Bunlar: Hürrem Paşa Türbesi,1527’de Vezir İbrahim Paşa, Hürrem Paşa için, Hasan Paşa Türbesi, 1573’te ölen Karaman Beylerbeyi Hasan Paşa için, Sinan Paşa Türbesi, 1574’te Sinan Paşa için, Murat Paşa Kızı Türbesi, 1585’te ölen Kuyucu Murat Paşa’nın kızı Fatma Hatun için yaptırıldı.
Konya hanlar açısından da zengin bir ildir. Argıt Hanı, 1201’de Şemsettin Altunapa yaptırdı, çok yıkıktır. Kızıl-viran Hanı, Konya-Beyşehir yolundadır. 1205’te I. Gıyasettin Keyhüsrev döneminde yapıldı. Konya-Aksaray yolundaki Sultan Han, Selçuklu kervansaraylarının en büyük ve güzel örneklerindendir. 1229’da I. Alaattin Keykubat döneminde yapıldı. Yazlık bölümün taçkapısı köşe kuleleriyle anıtsal bir görünüştedir. Zazadin Hanı, Konya-Aksaray yolundadır. 1235-1237 arasında vezir ve mimar Sadettin Köpek tarafından yaptırıldı. Horozlu Han Konya-Akşehir yolundadır. 1246 -1249 arasında II. İzzettin Keykâvus döneminde Emir Camedar Eseddüttin Ruzapa tarafından yaptırıldı. Kadın Hanı, Konya-Akşehir yolundadır. II. Kılıç Arslan Köşkü, Alaattin Tepesi’ ndedir. II. Kılıç Arslan döneminde yapıldı. Bugün yalnız doğu duvarı kalmıştır. Hasbey Darülhuffazı, 1421’de Karamanoğlu II. Mehmet Bey döneminde Hacı Has Bey oğlu Mehmet Bey tarafından yaptırıldı. Nasuh Bey Darülhuffazı ‘nı, Karamanoğullarından II. İbrahim Bey zamanında Kadıoğlu Nasuh Bey 15. yüzyılda yaptırdı. Fakih Dede Kümbeti, 1455’te yapıldı.
Yapıyı tuğladan piramit bir külah örter. Turgutoğlu Pir Hüseyin Bey Türbesi (1431), Meram Camisi ve Hamamı (1423) da bu dönem eserleridir. Osmanlı döneminde de Konya’da birçok cami yapıldı. Dursunoğlu (Tarsunoğlu) Camisi, Abdülaziz Mahallesi’ ndedir. II. Bayezit döneminde Dursunoğlu Mehmet Bey tarafından yaptırıldı. Salimiye Camisi, Mevlana Türbesi yakınındadır. 1565’te Mimar Sinan’ın yaptığı sanılır. Ana mekânı büyük bir kubbeyle örtülüdür. Ön yüzde, köşelerde iki minaresi vardır. Kapı Camisi, Konya Kalesinin kapısı yanında olduğundan bu adla anılır. İlk yapıyı Mevlana’nın torunlarından Postnişin Hasanoğlu Şeyh Hüseyin Çelebi yaptırdı. İkinci yapı, 181 l’de Abdurrahman Efendi tarafından yaptırıldı. Aziziye Camisi, ilk kez 1676’da bugünkü ve 1872’de Abdülaziz ve annesi Pertevniyal Valide Sultan tarafından yaptırıldı. Barok ve rokoko üslubunda zengin süslemeli bir yapıdır. Piri Mehmet Paşa Camisi (1523), Nakipoğlu Camisi, Ovaloğlu Camisi (1764), Namık Paşa Camisi (1888) bu dönem eserleridir. Türbelerden, Şeyh Halili Türbesi, 1597’de yaptırıldı. Şeyh Şücaettin Türbesi’ne ilişkin bilgi yoktur. 16 dilimli tuğla kubbeyle örtülüdür. Mahkeme Hamamı (Hamam-ı Cedid), II. İbrahim Bey Ahmet Efendi Hamamı, Musahip Mustafa Paşa’ca yaptırıldı.
