Köpek ile ilgili olarak detaylı bilgilerin yer aldığı sayfamız. Köpek cinsleri, köpeğin vücut yapısı ve duyuları, köpeğin zekası ve faydaları hakkında bilgi.
KÖPEK, insanın çok eski çağlardan beri tanıdığı evcil hayvanların başında gelir. Bugün de dünyanın her yerinde beslenen köpekler, iş, eğlence ve sporda daima insanların yanında yer almaktadır. Köpeklerin keskin duyulan ve vefakârlığı insanlar tarafından her zaman sevilmelerine ve devamlı olarak yetiştirilmelerine yol açmıştır.
Köpeklerin Menşei ve Çeşitleri
Köpeğin tarih öncesi zamanlardan itibaren evcilleştirildiğine muhakkak gözüyle bakılmaktadır. Çok eski İsviçre ve İrlanda yerlilerinin, avlanırken köpekten faydalandıkları, hattâ aynı zamanda köpek eti yedikleri sanılmaktadır. Yontma Taş Çağı’na ait mağara-lardaki resimlerde köpekleri avcıların yanında gösteren resimlere raslanmış, bu resimlerden birinin 50.000 yıllık olduğu tahmin edilmişse de bunların köpek olup olmadıkları hakkında tartışmalar olmuştur.
Gerçek olan bir şey varsa o da bu hayvanların gene de yabani olduğu ve çok muhtemelen kurt olduklarıdır. Kurt yavrularını alıp kendilerine alıştıran ilk insanlar onlara av artıklarını vererek beslemiş, böylece kendilerine alıştırmalardır. Kendi başına avlanmanın yerine insanların yanında kolayca karnını doyurabilme rahatlığı, büyüyen yavruların insanların yardımcısı ve bekçisi olması sonucunu doğurmuştur. Köpek cinsleri evcilleşen cinsin kurtlarla çiftleşmesi sonucunda tekâmül etmiştir. Çakalın, köpeğin cetlerinden olduğu iddiası yerinde görülmemektedir. Çünkü köpekle çakalın diş yapılarında bariz ayrılıklar vardır. Buna karşılık kurtla köpeğin diş yapısı tıpatıp birbirine uyar.
Cinsi karışmamış köpeklere «saf kan», iki ayrı cinsin birleşmesinden üremiş köpeklere «kırma» denir.
Köpekgillerden olan köpeğin 200’den fazla çeşidi vardır. Bunlar 6 büyük grupta toplanır :
1 — Av Köpekleri: Çok çeşitli cinsleri içine alan bir gruptur. «Kopoy» ve «Mastı» cinsi köpekler av köpeklerinin başında gelir. Mastı (Spaniel, Epagneul) ların birçok çeşidi vardır. Bunlardan birçokları avcılıkta kullanılır. Süs köpeği olarak yetiştirilen çeşitleri de vardır. Başlıca çeşitleri Japon, Amerikan, İngiliz, İrlanda mastılarıdır. Mastılar en geniş av köpekleri sınıfını meydana getirir. Bu köpeklere batıda verilen Spaniel, Epagneul adı, bunların ilk defa İspanya’da üretilmiş olduklarını göstermektedir.
Kopoy; Seter (setter) ve poynter (pointer) cinsi köpeklerin genel adıdır. Kopoyların başlıca özelliği avın bulunduğu yeri avcıya göstermeleridir. Bir kopoy avı bulduğu zaman olduğu yerde kıpırdamadan durur. Bu durumda burnu ava doğru yönelmiştir. Avcı bu işaretten kuşun nerede olduğunu anlar. Köpek, avcı ateş edinceye kadar yerinden kıpırdamaz. İyi eğitim görmüş köpeklerin bu durumda hiç kıpırdamadan 1 dakikadan 2 saate kadar bekledikleri görülmüştür. Av vurulduktan sonra da, gidip getirmek için sahibinin emir vermesini bekler.
Bir başka çeşit av köpeği de vurulup düşen avları araziden toplayıp sahiplerine getiren «retriyver» (retriver) lerdir. Bunlar daha çok mastılarla beraber kullanılır. Mastılar av hayvanlarını ürkütüp kaçırdıktan sonra, avcıların vurup düşürdüklerini retriyverler toplar. Bazı mastılar da sırf retriyver olarak yetiştirilir. Retriyverler daha çok ördek, kaz avında kullanılır. Çok iyi yüzücüdürler.
2 — Tazılar: Bu cinsten olan köpeklerin çoğu av maksadıyla yetiştirilir. Tazıların en büyük özelliği çok hızlı koşmaları ve yeri koklayarak avlarını bulmalarıdır. Tazıların başlan sivri olur, bacakları kuvvetlidir. Tazı cinsinin önce Fransa’da geliştiği sanılmaktadır. Buradan İngiltere’ye geçmiş ve İngilizler tazı yetiştirmeye büyük önem vermişlerdir. Tazı çeşitlerinin en önemlileri Porsuk tazısı (Daschund), Rus tazısı (Barzoi), Afgan tazısı, ingiliz, İskoç ve Amerikan tazılarıdır, bladhaund (Bloodhound) denen tazı cinsi çok kuvvetli koklama duyusuyla tanınmıştır. Bu hayvandan haydutları veya kayıp insanları aramakta faydalanılır. Köpekler arasında en kuvvetli koklama duyusuna sahip olan «bloodhound» lar bir yabancının izini, bir yoldan geçişinden 48 saat sonra bile yakalayıp takip edebilirler.
3 — Çalışan Köpekler: Şüphe yok ki köpeklerin en faydalı grubunu çalışan köpekler meydana getirir. Bunlar polis ve ordu teşkilâtında yardımcı olarak çalışır, körlere yol gösterir, sürüleri bekler, kızak çekerler. Birçok çalışan köpek cinslerinin başlıcaİarı kurt köpeği, büyük Danimarkalı (great Dane), Senbernar (Saint – Bernard), Bokser, İskoç çoban köpeği (collie), Terre-Neuve, Eskimo köpekleri, ve çeşitli çoban köpekleridir. Bunlardan bokser, kurt köpeği ve büyük Danimarkalı polis köpeklerinin en önemlileri arasında gelir. Tazı cinsinden olan bloodhound’ dan da polis köpeği olarak faydalanılır. Çeşitli cins çoban köpekleri dünyanın her yerinde sürüleri beklemekte kullanılır. Eskimo köpekleri ve Alaska’da yaşıyan bir cins köpek kızak çekmeye, nihayet İsviçre’nin Saint-Bernard köpekleri karlı dağlarda yolunu kaybetmiş yolcuları bulup onlara yol göstermeye yarar.
4 — Zağarlar (Terrier): Birçok çeşitleri olan zağarlar da avcı köpeklerdir. Ancak bunlar-mastılar gibi kuş avında değil, köstebek, porsuk, gelincik gibi hayvanları avlamakta kullanılır. Zağarlar avlarının saklandığı yeri eşerek onları dışarı çıkmaya zorlar, bazan da bizzat kendileri yakalarlar. Bazı çeşit zağarlar avını doğrudan doğruya toprağın içinde yakalayıp öldürür. Başlıca zağar çeşitleri İskoç zağarı, mavi zağar, Airdale zağarı, Bed-lington zağarıdır. Bunların 20’den fazla çeşidi vardır. Bazıları süs köpeğidir.
5 — Süs Köpeği: Bunlar zevk için evlerde beslenen hayvanlardır. İlk saydığımız dört gruptaki köpeklerin hepsi de evlerde süs köpeği olarak beslenmektedir. Bunlardan başka bir de çok küçük cüsseli süs köpekleri vardır. Bu küçük köpeklerin başlıcaları İngiliz ve Japon süs mastıları, Pekinli, İtalyan tazısı, Chihuahua, küçük Manchester ve Yorkshire zağarlarıdır. Chihuahua köpeklerin en küçük cinsidir. Bunların 450 gr. ağırlığında olanları bile vardır. Süs köpeklerinin tamamen faydasız ve sadece süs hayvanı olarak beslendiğini düşünmek yersizdir. Bu gruptaki hayvanların pek çoğu özel bir eğitim görmese bile, içgüdüleri sayesinde birkaç ay kaldıkları eve bağlanır ve evî yabancılardan korurlar.
6 — Avcı Olmayanlar: Bu gruptaki köpeklerin çeşidi az olmakla beraber, köpekler âleminin en ilgi çekici hayvanları arasındadırlar. Köpeklerin bu son grubunun en tipik örneğini buldog köpekleri meydana getirir. Başlıca 3 çeşidi olan buldogların en büyük özelliği çok kuvvetli çene ve pençeleridir. İngilizce bir söz olan buldog (bulldog) boğa köpeği anlamındadır. XVI, ve XVII. yüzyıllarda İngiltere’de boğaları köpeklere parçalatmak bir çeşit eğlenceydi. Bu eğlence sırasında çene ve omuz kasları çok kuvvetli bîr köpeğin boğanın burnundan tutarak başını yere doğru bastırması lâzımdı. Bunlar bu işte kullanıldıkları için, çirkin görünüşlü bu köpekler buldog diye anıldı. Sonradan bu zalim spora son verildiyse de köpek adını muhafaza etti. Bu grubun diğer önemli cinsleri, Dalmaçyalı, Çin köpeği (Chowchow) ve «poodle» denen uzun tüylü bir çeşit finodur.
Vücut Yapısı ve Duyuları
Etobur memelilerden olan köpek çevik bir hayvandır. Köpekgillerin başka üyeleriyle birçok ortak tarafları vardır. Dişleri parçalamaya elverişlidir. Kediler gibi ön ayaklarında beş, arka ayaklarında dört parmak vardır. Ancak kedilerin aksine tırnaklarını parmaklarının içine çekemezler. Köpeklerin insanlar gibi terleme özelliği yoktur. Bu bakımdan sıcak günlerde, ya da fazla hareket ettikleri
zaman vücutlarının iç ısısını azaltmak için dillerini dışarı çıkarıp hızlı hızlı solurlar, böylece aldıkları fazla hava vücutlarını serinletmeye yarar.
Ana köpek yavrusunu iki ay kadar karnında taşır. 20 yıl kadar yaşıyan köpeklere ras-lanmışsa da ortalama ömürleri 10 yıl kadardır. Köpek hayatının bir yılının insan hayatının 10 yılına eşit olduğu söylenir.
Köpeklerin en büyük özellikleri kuvvetli koklama duyularıdır. Eğitim görmüş bazı köpekler yüzlerce ayak izi arasından kendi aradıklarının izini bulup takibedebilirler. Beyinlerinin insana göre, daha büyük oranda bir kısmı koklama merkezî vazifesi görür. İşitme duyusunun kuvveti de köpeklerin en büyük özellikleri arasındadır. Bir kurt köpeği 6,5 metre uzaktaki bir insanın duyamıyacağı kadar yavaş bir sesi 26 metre uzaktan duymuştur. Köpekler için kullanılan özel düdüklerin sesini insanlar 1 metre öteden duyamaz. Halbuki bir köpek 70 metre kadar uzaktan bu düdüğün sesini duyabilir.
Öte yandan köpeğin gözleri însanınkinden zayıftır. Buna karşılık hareketleri sezme kabiliyetleri çok fazladır. Sirklerde çalıştırılan bazı köpekler aritmetik problemleri halleder. Bu gibi köpekler toplama yahut çıkarma vs. sorularına gerekli sayı kadar havlayarak cevap verirler. Bunlar kaç defa havlayacaklarını terbiyecilerinin parmak veya dudak hareketlerine bakarak anlar. İnsan gözünün fark edemeyeceği kadar hafif bir kıpırdamayı farkeden köpekler parmak veya dudağın her kıpırdayışında bir defa havlayarak istenen cevabı vermiş olur.
Öte yandan köpekler renk körüdür. Onların dünyası renksiz filmlerdeki gibi siyah beyazdır.
Köpeğin Zekâsı
Köpek çeşitli duyularının kuvvetiyle olduğu kadar zekâsiyle de tanınmıştır. Köpeğin seslerle hareketler arasındaki ilgiyi çabuk kavraması onun insanlar nazarında olduğundan daha da zeki tanınmasını sağlamıştır. Meselâ bir köpeği sokağa çıkarmadan önce «Hadi, gezmeye gidelim» denirse birkaç defa sonra hayvan bu cümle ile sokağa çıkma arasındaki bağı anlar. Çoban köpekleri de bu ses ve hareket sezisi sayesinde sürüleri beklemekte, onları düzene sokmakta büyük başarı gösterirler.
En zeki hayvanlar arasında bulunan köpeğe özel eğitimle muhakeme etmesi bile öğretilir. Meselâ körlere yol gösteren «gören göz köpekleri» yanındaki kimsenin basık bir kapının altından geçip geçemiyeceğini, yaklaşan bir vasıtanın hızını dikkate alarak o gelinceye kadar önünden geçip geçemiyeceğini hesaplar. Ote yandan gören göz köpeklerinin renkli trafik lâmbalarının işaretine göre hareket ettikleri yanlıştır. Köpekler renk körü olduğu için hayvan ışık işaretini anlıyamaz. Ancak kavuşak noktalarından trafiğin akışına dikkat ederek geçilecek zamanı kestirir. Ame-rikada kullanılan gören göz köpeklerinin % 90’ı kurt köpeğidir.
Köpeğin Faydaları
Köpek binlerce yıldan beri insana en faydalı olmuş hayvanlardan biridir. II. Dünya Savaşı sırasında savaşan büyük devletler özel köpekler yetiştirmişlerdir. Almanların iyi eğitim görmüş 40 – 50.000 köpek besledikleri bilinmektedir. Sonradan bunlardan 10.000 tanesini Japonlar’a vermişlerdir. Amerika, Rusya ve İngiltere de savaş sırasında özel olarak yetiştirilmiş köpeklerden faydalanmışlardır. Bu köpekler düşmanların saklandıkları yerleri bulmak, nöbetçilere yoldaşlık etmek, haber ve ilk yardım malzemesi taşımak gibi işlerde faydalı olmuşlardır.
Belçika ve Holânda’da bazı iri köpekler araba çekmekte, kurt köpeği, bloodhound ve bokserler polis köpeği olarak canileri, haydutları bulmakta kullanılır. Birçok haydutlar, polisten çok köpeklerden korkar.
Çoban köpekleri dünyanın her yerinde sürüleri kurtlardan korumak, otlağa götürüp
getirmek ve düzene sokmakta kullanılır. Kuzeyin buzla örtülü yerlerinde Eskimo köpekleri kızak çekmekte kullanılır. Saint – Bernard köpekleri dağda yolunu kaybedenlerin hayatını kurtarmakla tanınmıştır. Bunlardan Barry adını taşıyan bir köpeğin 40’dan fazla insanın hayatını kurtardığı bilinmektedir. Öte yandan Terre – Neuve (New Foundland) köpekleri çok iyi yüzücüdür. Bunlar boğulmak üzere olanları kurtarma işinde çalıştırılır. Av köpeklerinin faydası ise herkesçe malûmdur. Nihayet köpekler birçok ilmî araştırmalarda kullanılmaktadır. Ruslar dünya etrafında yörüngeye koydukları bir suni peyk ile ilk defa bir köpeği uzaya göndermişlerdir.
Köpek Bakımı
Köpek bakımının en önemli meselesi hayvanın beslenmesidir. İyi beslenen köpekler birçok basit hastalıklardan korunacağı gibi yakalandıkları hastalıkları da çabuk atlatırlar. Köpekler etobur hayvanlardır. Yabani köpekler yakaladıkları avları kemikleri dahil olduğu halde tamamen yerler. Bu bakımdan, etin köpeğin beslenmesinde önemli rolü vardır. Et, hayvana pişmiş yahut çiğ olarak verilebilir. Köpek etobur olduğu için sebze daima ikinci plânda tutulmalı ve bilhasa iyi pişirilmeden verilmemelidir. Hattâ sebzelerin ezilip verilmesi daha yerinde olur.
Birçok veterinerler köpek yavrularına, 6-10 haftalık oluncaya kadar günde 4 saat arayla 4 yemek verilmesine taraftardır. 10 haftalıktan 6 aylık oluncaya kadar 5 saat arayla 3 yemek yeter. 6 aylıktan sonra bir sabah, bir akşam olmak üzere günde 2 yemek yeter. Sabah yemekleri hafif olmalıdır .
Köpeklerin günde yiyeceği yemek miktarı cinsine ve cüssesine göre değişir. Fazla hareketli, faal köpekler daha çok yer.
Köpeklerin yatacakları yerlerin rutubetsiz olmasına dikkat etmelidir. İçeride yatıyorsa taş üstünde, soba yahut kalorifer radyatörleri yanında yatmamalıdır. Geceyi dışarıda geçiren köpeklere mutlaka kulübe yapılmalı, kulübenin zemini yerden yüksekte ve tahta kaplı olmalıdır. Ayrıca yere hayvanı sıcak tutacak bir şeyler serilmelidir.
Köpekleri sık sık yıkamak doğru değildir. Sık yıkanan köpeklerin derisi kurur ve çatlar, kolayca hastalık kapar. Buna karşılık her gün fırçalamak lazımdır. Sık sık fırçalanan köpekler cilt hastalıklarından korunmuş olur. Bu sayede hayvanın derisi, kuvvetlenir. Ayda bir defa hayvanın dişlerini, kulaklarını, tırnaklarını gözden geçirmelidir. Uzamış tırnakları kesilmeli, kulakları temizlenmelidir. Dişlerinde bir rahatsızlık varsa veterinere sormalıdır. Köpeklerin dişlerinde de çürüme olabilir. Bunun için haftada bir hayvanın dişlerini sodalı, ya da tuzlu suya batırılmış bir bezle silmek yerinde olur.
İnsanlardaki hastalıkların çoğu köpeklerde de olur. Zatürree, zatülcenp, verem, astıma, guatr, böbrek hastalıkları, kanser, nezle gibi hastalıklara yakalanabilirler. Sindirim sistemlerinde parazitler yerleşebilir. Bunun için köpekler sağlık yönünden sıkı bir kontrol altında bulunmalı, hastalanma halinde veterinere gösterilmeli, gerekli aşıları yaptırmak ihmal edilmemelidir. Köpeklerdeki en tehlikeli hastalıkların başında kuduz gelir. Kuduz ısırma ile sirayet eder. Bunun için hayvan aşılanmalıdır. Kuduz aşısı köpeği 4 – 8 ay kuduzdan korur. Köpek besleyenler köpeklerini belediyeye kaydettirmelidir.
