Köprülü Mehmet Paşa Kimdir? Osmanlı İmparatorluğunun duraklama döneminin en başarılı dönemini yaşatan Köprülü Mehmet Paşa hayatı ve ıslahatları.
Köprülü Mehmet Paşa
Köprülü Mehmet Paşa; Osmanlı sadrazamıdır (Amasya/Köprü 1575-Edirne 1661).
Tımarlı sipahi olarak devlet hizmetine başladı, saray hizmetine girdi. 1623’te hassa aşçıları arasındayken geçimsizliği yüzünden İstanbul’dan uzaklaştırıldı ve Köprü kasabasında oturmak zorunda bırakıldı (1634). Daha sonra İstanbul’a döndü ve rikab-ı hümayun kapıcıbaşısı ve mirahurluk görevlerinde bulundu. 1644’te iki tuğlu vezir rütbesiyle Trabzon Valiliği’ne gönderildi.
Padişah IV. Mehmet‘in yaşının küçüklüğü nedeniyle sık sık sadrazam değişikliği olmakta, dolayısıyla devlet işleri kötüye gitmekteydi. Turhan Valide Sultan‘ın isteği üzerine 1656’da sadrazamlığa getirildi. Osmanlı tarihinde ilk kez koşullu olarak sadaratı kabul eden paşa, yazacağı telhislerin kesinlikle kabul edilmesini, her rütbedeki atama ve görevden atmada yetkili olmasını, kendi bilgisinin dışında, herhangi bir vezir ya da devlet ileri geleninin düşüncesinin kabul edilmemesini ve kendisine karşı olanların sözüne inanılmamasını istedi. Valide Sultan, bu istekleri kabul etti. İlk iş olarak Venedik ile süren savaşı sona erdirmek oldu. Çanakkale Boğazı’nı abluka altına almış olan Venedik Donanması, buradan uzaklaştırıldı.
1658’de de Erdel Seferi’ne çıktı. Buradaki ayaklanmayı bastırdı. Anadolu’ya dönerek Celali Ayaklanmalarına son verdi. Sadrazamlığı boyunca hep sertlikten yana oldu. Bu sert yönetim özellikle Anadolu’daki ayaklanmaların önünü aldı, ancak bu arada birçok suçsuz kimse de öldürüldü. Mısır’daki sorunlara şiddetle karşı koydu. 1659’da padişahla birlikte Bursa gezisi sırasında İstanbul’da bırakılan sadaret kaymakamı İsmail Paşa’ya, Üsküdar’dan Arabistan’a kadar uzanan yolları denetlettirdi ve ayaklanmalara katılanların tümünü cezalandırdı. 1660 kışını, padişahla birlikte Edirne’de geçirdi ve burada öldü (31 Ekim 1661). Bu sırada Şam’da bulunan oğlu Fazıl Ahmet Paşa, İstanbul’a çağrıldı. Cenazesi İstanbul’a getirildi ve Çemberlitaş’taki kendi darülhadisinin avlusundaki türbesine gömüldü.
Köprülü Mehmet Paşa, devletin karışıklıklar içinde bulunduğu bir sırada, beş yıl sadrazamlık mevkiinde bulunarak devleti iyiye yöneltmeyi başardı. Zalimlikle ve kan dökücülükle suçlanmasına karşın, sert tutumu iyi sonuçlar verdi. Devlet bir yerde eski güçlü dönemine yeniden kavuştu.
Köprülü Mehmet Paşa Dönemi ve Islahat Hareketleri
Çocuk padişah IV. Mehmet‘in tahtta olduğu vakitlerde Osmanlı oldukça kötü bir duruma düşmek üzere idi. IV. Mehmet’in annesi Valide Turhan Sultan ülkenin durumunun kötüye gittiğini görüpte mevcut sadrazamların devletin durumunu düzeltemediğiniz gördüğü sırada kendisine Köprülü Mehmet Paşa’yı tavsiye ettiler. Valide Sultan, kendisine edilen öğütlemeyi tuttu. Hemen Köprülü’ yii yanına çağırtarak onunla görüştü. Köprülü, memleketi düştüğü yıkımdan kurtaracağını, fakat buna karşılık saraya karşı birtakım koşulları olduğunu söyledi.
Köprülü, saraydan, yani padişahtan şunları istiyordu:
- a) Köprülü, her İşinde serbest olacak; saray, devlet işlerine karışmayacaktı.
- b) Devlet işleri hakkında kendisinin yapacağı her şeyi padişah kabul edecek ve onaylayacaktı.
- c) Devlet memurluklarına kendi istediği ve beğendiği kimseleri getirecek ve saray buna itiraz etmeyecekti.
- ç) Hakkında padişaha bir şikâyet olursa, önce kendisine sorulacak, sözü dinlendikten ve savunması alındıktan sonra ona göre hakkında bir karar verilecekti.
Valide Sultan ve genç padişah, Köprülü’nün bu koşullarını kabul ettiler. Bunun üzerine Köprülü Mehmet Paşa sadrazam oldu (1650), O tarihte 75 yaşında olduğu halde gözü pek, dinç bir adamdı.
Köprülü Mehmet Paşanın Islahat Hareketleri ve Başarıları:
Köprülü, ilk iş olarak memleketin iç durumunu düzeltti. Devlet işlerine karışmak isteyen softaları ezdi. İsyan eden sipahileri, yeniçerilerin aracılığı ile temizledi. İstanbul’un ve memleketin iç güvenliğini sağladı.
Köprülü; devlet işlerini yoluna koyduktan sonra kuvvetli bir donanma hazırladı. O sırada Venedikliler, Çanakkale boğazım tutmuşlardı. Girit’te cenk eden askerlerimiz yardımsız kalmışlardı. Onun için ilk iş olarak Boğazı açmak istedi. Çanakkale’den Marmara’ya geçmek isteyen Venedikli donanmasını büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu savaşta topçu Kara Mehmet’in attığı bir gülle, Venedik amiral gemisini denizin dibine indirdi. Köprülü, Kara Mehmet’e ve öteki yararlık gösteren askerlerimize büyük armağanlar verdi. Savaşta korkaklık gösterenleri ise şiddetle cezalandırdı.
Boğaz seferinden sonra Venediklilerin eline geçen Bozcaada ve Limni geri alındı. Girit’e yardım gönderildi.
Köprülü, bu işlerle uğraşırken Erdel beyi isyan etmişti. Hemen Erdel’e giderek beyi değiştirdi. Yerine başkasını getirerek Erdel’in devlete verdiği vergiyi artırdı.
Köprülü’nün şiddetli hareketleri, öteden beri başkenti dinlemeyerek serbestçe yaşamaya alışmış olan Anadolu valilerinden kimisini korkuttu. Bunlar, Halep valisi Abaza Hasan Paşanın etrafında toplandılar, padişahtan Köprülü’nün sadrazamlıktan indirilmesini istediler. Padişah, paşaların bu tehdidine karşı Köprülü’ye verdiği sözü tuttu. O sırada Erdel’de bulunan Köprülü derhal İstanbul’a gelecek Abaza ve taraftarlarının üzerine asker gönderdi. Asilerin ileri gelenlerini yakalatarak idam ettirdi.
Köprülü’nün göstermiş olduğu fedakârlık ve çabalar, devleti içte ve dışta büyük bir tehlikeden kurtardı. Memleketin her tarafında güvenlik sağlandı. Devlet, duraklamadan kurtularak tekrar canlanmaya başladı. Âdeta yeni bir yükselme devri açıldı. Padişah, Köprülü’nün sadrazamlığından çok hoşnut kaldığından, ölürken hatırını sormaya gitti. Yerine kimi atamak gerektiğini sorunca ihtiyar vezir, padişaha oğlu Fazıl Ahmet Paşa‘yı salık verdi.
