Koşma Hakkında Bilgi

Din dışı Halk edebiyatı, Aşık edebiyatında koşma nedir? Hangi konularda yazılır, özellikleri, nelerdir? Koşma örnekleri, hakkında bilgi.

KOŞMA :

Koşma dörtlükle yazılır. En az üç, en fazla beş dörtlükten meydana gelir. Kafiyelenişi abab-cccb-dddb-eeeb-fffb şeklindedir. Son dörtlüğün mısralarından birinde şair kendi adını veya mahlasını söyler. Birinci dörtlüğün kafiyelenişi bazen değişiklik gösterebilir. Fakat genel olarak şemadaki gibidir. Koşmalar Divan edebiyatı’nın Gazellerine karşılık sayılabilir. Çünkü konusu aşk ve tabiat güzellikleridir. Bu nedenle böylesi koşmalara güzelleme denir.

Divan Edebiyatı’nın etkisinde kalarak koşmalarında şaraptan söz eden halk şairleri de vardır. Fakat bu, genellik göstermez. Şaraptan söz eden koşmalara örnek olması bakımından Dertli’den bir dörtlük alıyoruz :

Sâkiyâ meyinde nedir bu esrar
Kıldı bir katrası mestane beni
Şarab-ı lâ’linde ne keyfiyet var
Söyletir efsane efsane beni

Bazı halk şairlerimiz Divan Edebiyatı’nın etkisi altında, Arapça ve Farsça sözcükler ve tamlamalar da kullanmışlardır. Fakat bu durum halk şiirlerinin genel karakterini bozacak derecede değildir. Yukarıdaki dörtlükte Dertli’nin yabancı sözcük ve tamlamalar kullandığı açıkça görülmektedir.

Koşmaların ölçüsü, (6 + 5) ya da (4 + 4 + 3) duraklı onbirlik hece ölçüsüdür. Fakat daha çok (6 + 5) duraklısı işlenmiştir. Çünkü bundaki ritim daha kuvvetlidir. Aşağıdaki koşmanın konusuna, kafiye düzenine ve ölçüsüne dikkat edelim :

KOŞMA

Ilgıt ılgıt esen seher yelleri
Esip esip yâra değmeli değil
Ak elleri elvan elvan kınalı
Karadır gözleri sürmeli değil

Estirir de seher yeli estirir
Kimini ağlatır kimin küstürür
Kısmet ise kadir Mevlâm gösterir
Çokça heves edip öğmeli değil

Bir bölük turna da havada uçar
İner enginlerden bir bade içer
Esen seher yeli göğsünü açar
Yâr göğsün bentleri düğmeli değil

Bir bölük turna da havada kışlar
Bak başıma geldi gördüğüm duşlar
Size derim size yaran yoldaşlar
Kavli yalan dostu sevmeli değil

Karacoğlan der ki konup göçmedim
Ak göğsünün düğmelerin açmadım
Fırsat elde iken alıp kaçmadım
Öldürmeli beni döğmeli değil

Karacaoğlan