Sadaka taşı nedir, ne işe yarar? Osmanlı döneminde Sadaka taşlarının kullanımı, hikayesi, sadaka taşının yararları ve amacı hakkında bilgi.
Sadaka Taşları
Sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın en güzel örneklerinden biri olan Sadaka Taşları, insan onurunun incinmeden yardım almasını sağlayan eski hayır sistemlerinden biri olarak biliniyor. Diğer hayırseverlik sistemlerinden en belirgin farkı, dayanışmanın sadece zengin-fakir çizgisinde değil, bir mahallede aynı sosyal statüye sahip kişiler arasında da kurulmasıdır. Bu noktada vakıf, imaret, sadaka gibi hayır kurumları, birbirine daha yakın yaşayan ve komşuluk içinde olan insanlar arasında yardım görevi görmektedir.
Osmanlı döneminde yaygın olarak görülen bu sadaka taşları vasıtasıyla ayni ve nakdi yardımlar yapılmıştır. nakdi yardım olarak paranın uçup gitmemesi için kağıt yerine madeni para, yardım malzemesi olarak da giysi ve çeşitli yiyecekler bırakılmıştır. Fakirler ve muhtaçlar, sadaka taşlarında biriken bağışlardan ancak ihtiyaçları kadarını alıp diğer fakirlere bırakmaya özen gösterdiler. Bu bağışlar genellikle bu taşın tepesindeki çukura sadaka bırakılarak, genellikle gecenin karanlığında veya kimsenin olmadığı bir zamanda yapılırdı. İhtiyacı olduğu halde dilenmekten korkanlar, ihtiyaç duydukları miktarı almak için gece geç saatlerde taşa gelirlerdi.
Osmanlı İmparatorluğu’nun yönettiği coğrafyada yaygın olarak kullanılan sadaka taşları, günümüzde korunması gereken kültürel unsurlardan biri haline gelmiştir. Çeşitli yörelerde zekat taşı, zekat kuyusu, dilenci mihrabı, zaruret taşı, sadaka verme yerleri, fakir taşı, sadaka çukuru gibi isimlerle de anılan bu taşlar. Camilerin, tekkelerin, medrese avlularının, üç beş mahallenin birleştiği bir köşenin ve yoksul, muhtaç ve hastaların barındığı binaların önüne dikilirler (Üsküdar’daki aciz tekke gibi). Ayrıca cellat mezarlıklarına sadaka taşlarının dikildiği bilinmektedir. Cellatlar mesleklerinden dolayı gözden düşmüşlerdi. Bu nedenle yerleşim yerinden uzak mezarlıklara ancak mezarın başına isimleri yazılmadan taş dikilerek gömülmüşlerdir. belirli zamanlarda mezarlıkları ziyaret edenler, cellat mezarlığının kenarına dikilen sadaka taşları için para bırakır ve cellatların ailelerinin geçebilmesi için sadakalarını bırakırlardı.
Dinimizde Sadaka
Kuran-ı Kerim’deki yardımla ilgili ayetler ve Hz. Sadaka taşları, şehirlerin ikiyüzlülük olmadan, ihtiyaç sahiplerine zarar vermeden verilen hayır kültürünün bir yansımasıdır.
Öte yandan, İslam’ın yardıma yaklaşımı, insanlar arasında ayrım gözetmeksizin, ihtiyacı olan herkese -hatta her şeye- yardım etme yaklaşımı evrenseldir. Bu bağlamda Peygamberimiz (sav)’in şu ayetten sonra sadaka şeklini değiştirmesi önemlidir:
“Ey Âdemoğlu! Fazlasını verirsen senin için daha hayırlıdır, eğer tutarsan senin için daha kötü olur, fakat yeterli olanın bir zararı yoktur. Ve (vermeye) yakınlarından başla ve (veren) el, alt elden (alan) daha hayırlıdır.” ( Tirmizi Suresi Zühd 32 / Müslim Zekât Büfesi 97 )
(Yâ Resûl.), onları doğru yola sokmak sana farz değildir, Allah dilediğini doğru yola iletir. Hayır olarak ne verirseniz, nefslerinize fayda sağlar ve bunu ancak Allah’ın “Yüzü”nü arayarak yaparsınız. Hayır olarak verdiğiniz her şey size geri verilir ve asla haksızlığa uğratılmazsınız. ( Bakara 2/272)
Peygamber’in bu âyet gelmeden önce Müslümanlardan başkasına sadaka verilmemesini emrettiği bilinmektedir. Ancak bu vahiyden sonra Peygamberimiz, elini açan herkese inancını sorgulamadan sadaka verileceğini haber vermiş ve uygulamıştır. Kısacası İslam’ın dayanışma anlayışında evrensel bir ölçütü olduğu sabittir.
Sadaka taşlarının bulunduğu bazı yerler;
Süleymaniye Camii avlusunda, Soğuk Çeşme caddesi girişinde Ayasofya Camii, Karaköy Arap Camii giriş kapısı yanında, Cağaloğlu Hacı Beşir Ağa çeşmesi önü, Üsküdar Doğancılar imrahor camii yanında, Üsküdar Karacaahmet Fethi Ahmet yanında Paşa Camii, Karacaahmet Acıbaşı Camii avlusu, Karacaahmet Acıbaşı Camii avlusu, Fatih Mehmed Ağa Camii ana giriş kapısının sağı, Aksaray Sofular caddesi ile Ragıp Bey caddesinin birleştiği köşe, Kocamustafapaşa Sümbül Efendi Camii ve türbesi, avlu Kocamustafapaşa Hekimoğlu Ali Paşa Camii.
