Kristisizm (Eleştirelcilik) nedir? Felsefede Kristisizm dönemi özellikleri, Immanuel Kant’ın felsefesi, düşünceleri hakkında bilgi.
KRİTİSİZM ve İ. KANT (1724 -1804)
Kant felsefesi bir eleştiri (kritik), bir değerlendirme felsefesidir. Bilgi teorisinde, bilginin oluşumu ve sınırlarını çizer, ahlak anlayışın da insan davranışlarına temel olabilecek evrensel ilkeleri araştırır. Yargı gücünün eleştirisinde ise “güzel ve yüce” yargısını değerlendirmeye çalışır.
Bu üç bölümdeki görüşlerini gözden geçirelim.
a) Bilgi: Ona göre, duyularımızından gelen bilgiler (empirizmin anlayışı) tümel ve zorulu değildir. Ama akıldan gelen bilgiler ise tümel ve zorunlu olmalarına karşın, duyularla elde edilmezler (rasyonalizm). Öyleyse bilim ve felsefe için gereken hem tümel ve zorunlu olan, hem de deneyden gelen bilgilerdir. Böylece Kant’ın rasyonalizm ve empirizmi eleştirerek, yeni bir bileşime vardığı görülüyor.
Bilgi nasıl oluşur? Bir yanda duyularla elde ettiğimiz veriler vardır, diğer yanda deneyden gelmeyen insan zihninde bulunan akılsal kalıplar. Ona göre, dış dünyadan alman duyumlar önce temel iki kalıp olan “zaman” ve “uzay” kalıplarına dökülür. Bu anda bilgi henüz bir sezgi bir tasarımdır. Sonra bunlar nicelik (genel, özel, tikel) nitelik (olumlu, olumsuz, sınırlı), bağıntı (kesin, varsayımlı, ayrık), kiplik (olası, mutlak, zorunlu) biçimindeki dört temel (toplam oniki) yüklem biçimiyle önermeye dönüşür. Başka bir deyişle bilgiye dönüşür.
b) Ahlak: Kant, ahlakı değişmeyen ve ebedi bir temel üzerinde kurmak ister. Ödev kavramına, insanları araç değil amaç gören bir anlayışa dayanır. Kant ahlakı şu maddelerle özetlemiştir.
1- Ahlak kanunu kesin bir emirdir.
2- Ahlak kanununun ölçüsü hareket kuralına bağlanmaktır.
3- Ahlak kanununun kendisi bir amaç olduğu için, insanı kendi karakterine saygı göstermek zorunda bırakır.
4- Ahlak kanunu özgür bir iradenin eseridir. “Özgür olmak demek, dış etkilerden korunmuş olmak demektir. Çıkarlarımız için bir araç değildir, insan. Bu nedenle ödev, insanı ve insanlığı amaç edinmektir.”
5- Ahlak kanunu, her türlü çıkar ve duygunun kendisine karışmasını reddeder.
c) Estetik (Sanat): Ona göre sanat, bilimlerle ahlak arasında yer alır. “Gerçek güzel hiçbir zaman amaca bağlı olmayan özgür ve canlı bir kavramdır.” Başka bir deyişle güzelliğin amacı güzelliktir. “Yücelik” güzelliğe benzer ama, onda ayrıca dehşet, şaşırtma, küçültme vardır. “Yüce” karşısında şaşırır, korkar, küçülürüz. “Güzel” bize saf ve temiz bir sevinç verdiği halde, “yüce” üzüntü, umutsuzluk, küçüklük duygusu verir.
