Kurtuluş Savaşı’nda Doğu Cephesinin Özellikleri, Savaşlar ve Sonuçları

Kurtuluş Savaşı’nda doğu cephesinin özellikleri, sonuçları, Ermeni sorunu ve Ermenistan ile savaş ve sonuçları hakkında bilgi.

Doğu Cephesi; 1878 Berlin Antlaşmasından sonra İngiltere ve Rusya’nın çıkarları doğrultusunda Ermeni ayaklanmaları başladı. Birinci Dünya Savaşı başlayınca Ruslar ülkelerinden getirdikleri Ermeni birliklerini Doğu Anadolu’da kullandılar. Osmanlı ülkesinde yaşayan Ermenilerde Ruslar’ın yanında yer almıştır. Doğu Anadolu’nun savunmasını zorlaştırdıkları için hükümet orada yaşayan Ermenileri başka yerlere göç ettirdi. (1915 Tehcir Yasası) Ermeniler Suriye ve Lübnan’a yerleştirildiler. Göç ettirilen Ermenilerin bir bölümü savaş hali salgın hastalık ve asayişsizlik nedeniyle yaşamını yitirmiştir. Bu olay Ermeniler tarafından günümüze kadar kullanılmıştır.

Kaynak : TTK

• Rusya’da ihtilalin çıkmasından sonra yeni rejim Kafkasya bölgesini başlattı. Azarbeycan, Gürcistan, Ermenistan çok kısa sürecek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Doğu Anadolu’daki boşluğu fırsat bilen Ermeni birlikleri Erzincan’a kadar ilerlediler. Osmanlı birlikleri tarafından Anadolu’dan çıkarıldılar.
• Wilson ilkelerinden hareketle batılı devletler ABD’nin güdümünde (manda) Doğu Anadolu’da bir Ermenistan devletinin kurulmasını kararlaştırmışlardı. General Harbord’u Amerikan Senatosu Doğu Anadolu’da Ermeni çoğunluğunu bulunup bulunmadığını incelemek üzere bölgeye gönderdi. Harbord’un araştırması sonucunda Ermenilerin azınlıkta olduğu ortaya çıktı.

Not: Birinci Dünya Savaşı sırasında yayınlanan Wilson ilkeleriyle ilk defa bağımsız bir Ermenistan devletinden söz ediliyor.

• Sevr Antlaşmasında Doğu Anadolu’da Ermenistan Devleti kurulması maddesi alındı.

ERMENİSTAN İLE SAVAŞ

TBMM açılmadan önce Mustafa Kemal ile Kazım Karabekir, Ermeni saldırısını önlemek için gerekli tedbirleri alıyordu. TBMM açıldıktan sonra Ermenistan saldırıları arttı. 1920 Haziranında TBMM Doğu Cephesini kurdu. Komutanlığına da Kazım Karabekir getirildi.

1. 1. Ermeniler durdurularak, Doğu Anadolu’dan atıldı.
2. 2. Batı’da Kuva-yi Milliye birlikleri Yunanlıların önünden çekiliyordu.
3. 3. Ermeniler 1920 Kasım ayı sonunda TBMM’ne barış için başvurdular.
4. 4. 2-3 Aralık 1920’de Ermenilerle Gümrü Barışı imzalanmıştır. Barışa göre:

• a) Ermenistan bugünkü Doğu Anadolu sınırlarımızı tanıdı. Kars ve çevresi Türklere verildi.
• b) Ermeni Cumhuriyeti Sevr Barışını geçersiz saydığını belirtiyordu.
• c) TBMM Doğu Anadolu’da yaşayıpta oradan göç eden Ermenilerin diledikleri taktirde 3 yıl içinde geri gelip eski yerlerine yerleşebileceklerini kabul ediyordu.
• d) Ermeniler Türkiye’ye karşı düşmanca davranmayacaklardı.
• e) Buna karşılık TBMM Hükümeti Ermenistan’a dilediği takdirde askeri ve siyasal yardım yapacaktı.

ÖNEMİ: TBMM’nin hem askeri hem de siyasal ilk başarısıdır.

SONUÇLARI

1. TBMM Hükümeti Doğuda savaşı yürütmüş ve kazanmıştır. TBMM’nin varlığım kabul etmeyen Ermenistan bu tutumunu değiştirmiştir.
2. Sevr barışını tanımadıklarım belirten Ermeniler kendilerine verilmek istenen Türk topraklan iddialarından vazgeçmiştir.
3. TBMM içte ve dışta büyük bir saygınlık ve güç kazanmış. Doğu Cephesi kapanmış, buradaki kuvvetler batı cephesine kaydırılmıştır.
4. TBMM’si Gümrü Barışı ile uluslararası varlığını ilk kez kanıtlamakta TBMM ile kurulan devletin varlığını daha da pekiştirmektedir.
5. Anlaşma metninde “Osmanlı Devleti” adı kesinlikle geçmemekte. TBMM’nin kurduğu Devlet “Türkiye” adıyla belirtilmektedir.
6. Doğu cephesinin kapanması İç Anadolu’da ayaklanmalarla, Batıda Yunanlılarla, Güneyde Fransızlarla çarpışan birlikleri rahatlatmıştır.

Gümrü başarından sonra Gürcistan ile de anlaşma yapıldı. Gürcistan’ın Mondros’tan sonra işgal ettiği Ardahan ve Artvin geri alındı. (23 Şubat 1921) Bir kaç hafta sonra Batum’da bize geçti.

Not: Batum, sonradan Rusya’ya bırakılacaktır.