Sibirya Tundraları nerededir? Tundraların özellikleri ve güzellikleri nelerdir? Doğa yazın ve kışın nasıldır, burada yaşayan canlılar ve yaşam şartları
Sibirya Tundraları
Sibirya tundrasının – göl ve bataklıklarla dolu uçsuz bucaksız bir ovanın – büyük bir kısmını yosunsu bir halı kaplar. Tundra, Kuzey Kutbu’nun kenarı boyunca Sibirya’nın kuzeyinde 3200 km kadar uzanır; görünümü Avrasya Kıtası’nın en kuzeyindeki Taymır Yarımadası tipik manzarasıyla benzeşir.
Yazar ve hayvan bilimci Lee Durell, 1980’lerde bir yaz Taymır Yarımadası’nı ziyaret ederken, donmuş topraktan bir zeminin üzerine yayılmış yosun ve ottan kalın bir halı gördüğünü belirtir. “Orada papatya benzeri donuk çiçekler, mor-mavi renkli parıldayan minyatürler var. Her yer hem pembe çiçeklerle hem de zümrüt yeşili bir yosun tabakasında yetişen mantarlar gibi ayak bileği hizasında biten bodur söğüt ormanlarıyla kaplı” diye not düşmüş.
Yılın üç ayından fazlası boyunca sürekli gün ışığı var ancak güneş ışınları düşük açılı geldiği için yaz ortasında sıcaklık çoğunlukla 5 derece civarlarında oluyor. Kışın 24 saat kadar uzun olmasa bile uzun süre güneş ışığı olmuyor sadece aralıksız ay ışığı ve bazen de görülmeye değer Kuzey Işıkları var. Kış sıcaklıkları -44 dereceye kadar düşebiliyor. Bu, bitkilere çiçeklenme ve filizlenmeleri için çok kısa bir zaman veriyor. Çoğu uzun ömürlü, ufacık ve devamlı esen soğuk rüzgarlara karşı korunmak için yavaş büyüyen çiçekler.
Kışın Toprak Donar
Don altındaki toprak ya da kalıcı olarak donuk olan toprakaltı tundralara doğru genişliyor. En derin yeri yaklaşık 1370 metreyi buluyor. Kışın tüm toprak kaskatı donmuştur, ama yazın üst katman, bitkilerin köklenip yetişebileceği cılız, çamurlu bir yüzeye dönüşür. En kuzeyde bölümlerinde en çok 150-300 mm yükselir, güneye gittikçe kademeli olarak 3 metreye kadar inebilir. Böylelikle huş ağacı, kara çam gibi daha uzun bitkiler yetişebilir.
Taymır Yarımadası’nın geniş alanları, düzensiz ve çok köşeli tundralarla; bataklık havuzlan ve biçimsiz bal peteklerini andırarak dağ sırtlarıyla bölünen küçük göllerin olağanüstü manzarası kaplı. Bu oluşum, ard arda donup sürekli döngüsü nedeniyle meydana gelir. Çatlaklarda aşamalı olarak oluşan buz, yükseltiyi yüzeye doğru zorlar ve erimiş toprak erime suyu yamaçlardan aşağıya akar.
Tundra alanları kuzey yarımküre üzerinde Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da bulunurlar. Kutup bölgesindeki toprak alanın %20’sini kaplamaktadır. Sibirya tundraları Rusya’nın kuzeyinde 60° ile 80° kuzey paralelleri arasında görülür. Bitmek tükenmek bilmez kışların ardından yaz çok kısa yaşanır ve kış boyunca kar ve dondurucu soğuk kendini her daim hissettirir. Tundraların var olabilmesi için deniz seviyesinden yaklaşık 300 ile 1200 metre yüksekte olmaları gerekir.
Tundralarda soğuk gerçekten ölümcüldür. Saatte 45 ile 90 km hızla esen rüzgâr soğuğu kuvvetlendirerek gücüne güç katar. Çıplak bir vücut rüzgâr ve soğuğun etkili olduğu zamanlarda 30 saniyede donmaktadır.
Taymır Gölü
Eski Yerliler
Bazen tundralarda uzun süre önce ölmüş mamutların kemik ya da dişleri bulunabilir. Yüzyıllardır Sibiryalılar donmuş topraktan fildişleri çıkarıp bunları fildişi tacirlerine satarak para kazandı.
Fil benzeri tüylü mamutlar – 4.5 m’ye ulaşabilen dişleriyle, omuzları 4 m yüksekliktedir- bir zamanlar Kuzey Avrasya ile Kuzey Amerika’da gezinirdi. Yaklaşık 12.000 yıl önce nesilleri tükendi ama bütün hayvanların kalıntıları donmuş toprakta korunmuştu. Mamut, Sibirya Tatarları’nın dünya için kullandığı sözcükten gelir. Neredeyse bütün olarak saklanan bir hayvan cesedi, 1799’da bir fil dişi avcısı tarafından Lena Yarımadası’nda bulundu. 1803 yılında hayvan sergilendi ve bilim adamları tarafından incelendi. 1500 m yüksekliğin deki Byrranga Platosu, Taymır Yarımadası’nın omurgasını şekillendirir. Güney kenarının yakınında, Kutbun en büyük gölü olan, Mallorca Adası’ndan biraz büyük ama yalnızca 3 m derinliğindeki Taymır Gölü vardır. Bahar selleriyle dolar, suyunun 3/4’ünü yazları nehirlere boşaltır ve kaşın kaskatı donar. Göl kıyısındaki saklı doğa, süngerimsi yosun ve likende otlanan misk sığırlarının, ren geyiklerinin; tünel kazarak içlerinden geçen yaban sıçanlarının uğrak yeridir.
Birçok hayvan ren geyiği gibi, kışın daha ılıman bölgelere yani güneye gider. Bu birçok kuş türü için geçerlidir. Göller ve adacıklar, kızıl memeli alacalı kazlar gibi su kuşları için yazlan ideal yuvalama zeminidir. Ama ağustosun sonunda tümü güneye uçmuştur. Bataklık ovaların Ob Nehri’nden Urallara kadar uzandığı Batı Sibirya’da, kanatları 2,4 m’ye açılan nadir Sibirya turnaları, yazlarını Ob Nehri‘nin aşağı alanlarında geçirir.
