Liman nedir? Limanlar hakkında bilgi. Limanların başlıca özellikleri ve limanların tarihsel gelişimi.
Liman gemilerin barınmasına, deniz kıyısında yükleme-boşaltma işlerinin yapılmasına elverişli yerlerdir. Çok eski çağlardan beri körfezler doğal liman işi görmüş medeniyetin ilerlemesiyle suni limanlar da yapılmaya başlanmıştır.
Limanları türlü yönlerden sınıflandırabiliriz. Durumlarına göre yapılan bir sınıflandırma limanları 3’e ayırır:
1-Doğal Limanlar: Gemileri rahatça koruyabilir. Yalnız rıhtım yapmak yeter. Bu gibi limanların en önemlileri Sinop, Hong Kong, New York, Rio de Janeiro limanlarıdır.
2-Suni Limanlar: Açık deniz kıyılarında kurulmuştur. Bu gibi limanlar dalgakıranlarla korunur.
3-Yarı-suni Limanlar: Oldukça doğal bir sığınak teşkil ettiği halde suni olarak da korunan limanlardır. İstanbul limanını bu bölüme koyabiliriz.
Limanların bir başka sınıflandırılması da kullanılış amaçlarına göre yapılır: Barınma limanları, ticarî limanlar, askeri limanlar, balıkçı limanları gibi.
Limanların Başlıca Özellikleri
Bir limanın rahatça kullanılabilmesi için suyun belirli bir derinlikte olması gerekir. 10-15 metre derinlik büyük gemilerin karaya oturmadan limana girip çıkmasına yeter. Derinlikten sonra önemli olan limanın genişliğidir. Gemilerin girip çıkmasına manevra yapmasına elverişli olacak şekilde geniş olmalı ayrıca gemilerin rahatça demir atabilmesi için dip fazla kumlu fazla kayalık olmamalıdır.
Büyük limanlarda gemilerin doldurulup boşaltılmasına yarayan rıhtımlar, depolar, havuzlar bulunur. Rıhtıma yanaşamayan gemiler de şamandıralara bağlanarak yükleme-boşaltma işi yapılır. Büyük limanların kilometrelerce uzunlukta rıhtımı vardır. Denizin gelgiti çok olan kıyılardaki rıhtımlarda yanaşan gemilerin bundan zarar görmesini önlemek için özel düzenekler kurulmuştur.
Denizden kilometrelerce uzakta karaların içinde bulunan limanlar da vardır. Bunlar ya ulaştırmaya uygun bir nehirle ya da kanalla denize bağlıdır. İngiltere’deki Manchester, Almanya’da ki Hamburg bu çeşit limanlar arasındadır. Hamburg’un denizden uzaklığı 120 km’yi geçer.
Limanların Gelişmesi
Doğal limanların kullanılması hiç şüphesiz gemicilikle beraber başlamıştır. Buna karşılık suni limanların ne zamandan beri yapılmaya başlandığı kesin olarak bilinemiyor. Yalnız Eski Mısırlılar‘ın M.Ö. 2000 yıllarında limanlar yaptığı sanılıyor. Fenikeliler de M.Ö.XIII. yüzyılda liman kurmuşlar bir dalgakıran yapmışlardır. M.Ö. 940 yılında yaptıkları bir başka limandaki dalgakıranın uzunluğu 750 metre kadardı. Büyük İskender İskenderiye’yi kurduğu zaman Pharos adasını 1.600 metre uzunluğunda, 180 metre enliliğinde bir yolla karaya bağlamış bu yolun iki yanında birer liman yapılmıştı. Limanlardan asıl önemi olan büyük liman üç yanında kara ile korunuyordu. Açık kalan yanına da dalgakıran yapılmıştı. Ayrıca limanın girişinde resifler de vardı. Bunlar limana giriş çıkışı güçleştirdiği için Ptolamaios (Batlamyus) buraya büyük bir deniz feneri yaptırdı. İskenderiye Feneri diye bilinen ünlü fener budur.
Eski Roma ve Yunanlılar zamanında Akdenizde ticari ve askeri değer taşıyan birçok suni ve doğal limanlar vardı. Denizciliğin iyiden iyiye geliştiği Ortaçağ’da limanlar daha büyük değer kazandı.
Büyük tonajlı gemiler manevra kabiliyeti az olduğundan römorkörlerle çekilerek limanlara alınırlar. Ayrıca yabancı gemilere limana girmeden önce kılavuz kaptan gönderilir. Limanın sığ yerlerini trafiğini, yabancıların bilmelerine imkan olmayan özelliklerini bilen kılavuz kaptan geminin idaresini ele alır ve tekneyi yanaşacağı yere kadar götürür. Ayrıca yabancı gemilere kılavuzla beraber polis, doktor, para meselelerini halletmek için kambiyo memurları da gönderilir.
