Lokomotif Nedir? Ne İşe Yarar ve Lokomotif Nasıl İcat Edildi? Tarihçesi

0
Advertisement

Lokomotif nedir? Lokomotifi kim, ne zaman, nasıl icat etti? Lokomotif ne işe yarar, özellikleri, çeşitleri ve gelişimi nasıl olmuştur?

lokomotif

Kaynak: pixabay.com

Lokomotif; demiryollarında katarları (vagon dizisi) çekmeye yarayan tekerlekli makinedir. Buhar makinesiyle ya da dizel ve elektrik motoruyla çalışır. Buharlı lokomotifler hemen hemen yüzyıldan bu yana demiryollarının en önemli çekicisidir. Batılı ve endüstrileşmiş ülkelerde yerini elektrikli lokomotiflere bırakmış olmakla birlikte daha pek çok ülkede, özellikle yük trenlerinde çekici olarak kullanılır. Çekme işinde buhar gücünden yararlanmayı ilk düşünen İngiliz D. Robinson’dur (1759).

Lokomotifi pürüzsüz tekerleklerle pürüzsüz ray üstünde gidecek biçimde ve güçte oluşturan ve hem kazan bölümünde, hem de çekiş mekanizmasında gelişme sağlayan kişi, bir makine uzmanı olan İngiliz mucidi George Stephenson‘dur. Stephenson 1826-1830 arasında Liverpool ile Manchester arasında ilk demiryolunu döşeyip tren işletmeyi başardı ve lokomotifin mucidi olmaya hak kazandı. Buharlı lokomotiflerin verimi düşük ve bakımı oldukça zordur.

İLK LOKOMOTİFLER

Lokomotifin mucidi olarak bir kişinin adını veremeyiz. Çünkü, birçok büyük icatlarda olduğu gibi, lokomotifin de icat edilmesinde, bugünkü gelişmiş şeklini bulmasında birçok bilim adamının payı vardır. Lokomotifin sağlayabileceği kolaylıkları ilk olarak 1700 sıralarında İngilizler düşünmüştür. O tarihlerde bu konuda denemeler yapmış birkaç İngiliz mühendisi vardır. Yalnız, bu denemeler, ray üzerinde değil de kara yolunda gidebilecek, otomobilin en ilkel şeklini andıran basit makinelerin yapılmasından ileri gidememişti. 1759’da Robinson adında bir İngiliz’in vagonların çekilmesinde buhar gücünden faydalanılması hakkında ileri sürdüğü fikir, lokomotif için yeni bir imkân sağladı. Cugnot adında Fransız da, 1769’da, buharla işleyen ilk lokomotif makinesini yaptı.

Lokomotifin ray üzerinde gidebilecek duruma gelmesini sağlayan ilk mucit, Richard Trevithick adında bir İngiliz-dir. Trevithck, 1804’te kendi icadı olan bir buharlı makineyi, Wales’cfe, ray ü-zerinde yürüttü. Bu makine saatte 8 kilometre yol alabiliyordu. 1813’te William Hedly, bu makineyi daha da geliştirerek yeni bir lokomotif yaptı. Bu lokomotifin özelliği, egzos buharından faydalanması idi.

Bugünkü lokomotiflere en yakın, en kullanışlı lokomotifi 1815’te George Stephenson adında bir İngiliz makine mühendisi yaptı. Bu bakımdan, Stephenson lokomotifin mucidi olarak tanınır.

Advertisement

Stephenson’un lokomotifi ilk defa İngiltere’deki Killingworth kömür ocaklarında kullanıldı. 1825’te bu çeşit lokomotiflerden, o sırada yeni açılmış olan Stockton ile Darlington arasındaki demiryolunda faydalanıldı. Bu çeşit bir lokomotif saatte 25 kilometre gidebiliyordu, ağırlığı da 8 tondu. 1829’da Stephenson, oğlu Robert’le birlikte yaptığı çalışmaları sonunda, «Rocket» adını verdiği yeni bir lokomotif yaptı. Bu lokomotifin ötekilerden farkı, kazanındaki bazı yeniliklerden dolayı daha hızlı gidebilmesiydi. O sırada, Liverpool ve Manchester demiryollarının düzenledikleri bir lokomotif yarışmasında bu lokomotif, saatte 40-50 kilometre hızla yol alarak, hız mukavemet, çekme gücü rekorlarını kırdı, yarışmayı kazandı.

tren

Kaynak: pixabay.com

Elektrikli Lokomotifler

Elektrikli lokomotifler 10. yüzyılın başında ortaya çıktı. Çeşitli tipte ve güçlü elektrikli lokomotifler yapıldı. Günümüzde kullanılan çağdaş elektrikli lokomotiflerin gücü 8.000 kWh’a kadar yükselebilmektedir. Bu lokomotiflerin bakım zorluğu daha az olup demiryollarına uyarlanmaları da daha kolaydır. Elektrikli lokomotiflerin başlıca iki türü vardır. Birincisi çekiş için gerekli elektrik, lokomotifte bulunan ve dizel motorlarıyla çalıştırılan bir jeneratörden sağlanır. Yani lokomotif kendi elektriğini kendi üretir ve çekişte kullanır. İkinci tür elektrikli lokomotifte gerekli elektrik enerjisi, yolun üstünde gerilim bulunan tellerden, yani dışarıdan sağlanır. Bu tip lokomotifler daha pahalı olmakla birlikte çalıştırılmaları ötekilerine göre hem kolay, hem de ucuzdur. Çünkü bunlarda yalnız elektrik motoru vardır.

Elektrik enerjisi doğrudan doğruya ve kolaylıkla mekanik enerjiye dönüşebilir. Dizel lokomotiflerde enerji, lokomotifin içinde yerleştirilmiş bulunan bir ya da iki dizel motorundan elde edilir. Düşük güçlü lokomotiflerde motor gücü dingillere tamamen mekanik düzeneklerle aktarılabilir. Çağdaş dizel lokomotiflerde aktarma işlevi, hidrolik ya da elektrik güce çevrilerek yapılır. Hidrolik aktarma, dizel motorun hareketi, bazı ara mekanizmalar kullanılarak doğrudan doğruya tekerleklere geçilir. Elektrikli aktarmada ise, yukarıda elektrikli lokomotif türlerinde açıklandığı gibi önce dizel motorla bir jeneratör çalıştırılır, jeneratörden elde edilen elektrikle de lokomotif hareket geçirilir.


Leave A Reply