Bitkilerde makro ve mikro besleyiciler, besin maddeleri nelerdir? Makro ve mikro besinlerin görevleri ve özellikleri hakkında bilgi.
Makro ve Mikro Bitki Besinleri
Bitkiler gelişmeleri için ortamdan birçok elementler alırlar. Bunların sayısı 74 kadardır. Bu elementlerin ancak 16 tanesi mutlak gerekli bitki besin elementleridir. Mutlak gerekli bitki besin elementlerinin bitkide bulunuş miktarları veya bitki bünyesindeki işlevleri dikkate alınarak bu elementler makro ve mikro element (makro, mikro besleyici) tanımlaması ile sınıflandırılmıştır.
Makro besin maddeleri
Makro besin maddeleri olarak tanımlanan karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N), fosfor (P), kükürt (S), potasyum (K), kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg) elementlerine bitkiler daha fazla gereksinim duyarlar ve bitki bünyesinde bu besin maddeleri fazla miktarda bulunur.
Karbon, hidrojen ve oksijen genel olarak bitkiye karbondioksit ve sudan sağlanır. Ortamda yeterli miktarda bulunmalarından dolayı gübreleme programlarında yer almazlar.
Gübreleme programlarında kullanılan üç temel makro besin elementi ise azot, fosfor ve potasyum olup yüksek miktarlarda kullanılırlar.
| Kg / ton ürün | N |  |
 |
CaO | MgO |
| Domates | 3,2 | 0,9 | 6,2 | 5,3 | 0,8 |
| Hıyar | 1,7 | 0,9 | 3,7 | 2,4 | 0,4 |
| Biber | 3,7 | 1 | 4,8 | 3,5 | 0,6 |
Mikro besin maddeleri
Mikro besin maddeleri olarak tanımlanan demir (Fe), mangan (Mn), bakır (Cu), çinko (Zn), molibden (Mo), bor (B) ve klor (Cl) elementlerine ise bitkilerin ihtiyacı azdır. Bitki bünyesinde bu elementler az miktarlarda bulunurlar.
Bitki besin maddeleri makro besinler ve mikro besinler şeklinde iki gruba ayrılabilir.
| Makro elementler ve alındığı kaynaklar | |
| Karbon (C) | Atmosfer, toprak |
| Oksijen (0) | Atmosfer |
| Hidrojen (H) | H20 (su) |
| Azot(N) | Atmosfer, toprak |
| Kükürt (S) | Atmosfer, toprak |
| Fosfor (P) | Toprak |
| Potasyum (K) | Toprak |
| Kalsiyum (Ca) | Toprak |
| Magnezyum (Mg) | Toprak |
| Mikro elementler ve alındığı kaynaklar | |
| Mangan (Mn) | Toprak |
| Çinko (Zn) | Toprak |
| Bakır (Cu) | Toprak |
| Bor (B) | Toprak |
| Molibden (Mo) | Toprak |
| Silisyum (Si) | Toprak |
| Klor (Cl) | Toprak |
| Sodyum (Na) | Toprak |
Basit anlamda ve pratik olarak azot = dal, fosfor = döl, potasyum = bal olarak nitelendirilmektedir. Yani, azot bitkinin yeşil kısımlarının gelişmesinde, fosfor çiçek ve polen oluşumu ile döllenmede, potasyum meyve kalitesi, rengi ve tadı gibi faktörlerde etkili olmaktadır.
Azot
Bitkilerde yaprak ve gövde oluşumunu teşvik eder. Ürün miktarını ve ürün kalitesini etkiler. Bitkilerde proteinin ana maddesi olup güneş enerjisini bitki için faydalı enerji hâline dönüştüren klorofil maddesinin temel yapı taşıdır. Bitki yeşil kısımlarının gelişme döneminde fazla miktarda azot kullanır.
Fosfor
Bitkilerde özellikle çiçeklenme, kök gelişimi, tohum ve meyve oluşumunda önemli rol oynamaktadır. Bitki metabolizmasında enerji transferinde büyük rol almakta, şeker ve nişasta gibi maddelerin oluşumunda etkili olmaktadır. Bitkilerde yeni hücrelerin oluşması, dokuların büyümesi ve bitki bünyesindeki bazı organik bileşiklerin oluşumunda rol oynamaktadır.
Potasyum
Ürünün kalitesini artırır, meyvenin tat, aroma ve renk yönünden gelişmesine katkıda bulunur. En önemli fonksiyonlarından birisi de bitkinin su dengesini düzenlemesidir. Bu nedenle potasyum eksikliği bitkilerin susuzluğa karşı dirençlerinin azalmasına neden olmaktadır. Kök gelişimini teşvik eder, hastalık ve susuzluğa dayanıklılığı artırır. Bitkide protein, şeker ve yağ oluşumuna katkıda bulunur.
Kalsiyum
Bitkide hücre duvarlarını güçlendirir. Kök gelişimi için gereklidir, hücre bölünmesi ve hücrelerin büyümesine yardımcı olur. Eksikliği durumunda kök sistemi çok zayıflar, gelişme çok zayıflar veya tamamen durur, meyveler yumuşar, dayanıklılıkları azalır.
Magnezyum
Klorofilin yapısında yer alır ve bu nedenle bitkide fotosentez için çok önemlidir. Bu nedenle, eksikliği sonucunda bitkilerde gelişme zayıflar, tohum ve meyve oluşumu zayıflar, meyve dökülmesi fazlalaşır. Ayrıca, bitkide şeker, yağ ve nişasta oluşumuna katkıda bulunur.
Kükürt
Kükürt, bitki bünyesindeki çeşitli fonksiyonlarından dolayı ürün miktarını ve ürünün kalitesini etkiler. Bitkilerde protein, enzimler ve vitaminlerin işlevlerine yardımcı olur. pH değeri yüksek topraklarda pH değerini düşürmede etkili olur.
Bu maddeler toprağın mineral yapısı her yıl düzenli olarak kontrol edilip verilmesi gerekirken birçok ülkede yanlış gübreleme sonucu topraklar zarar görmüş ve tarım yapılamaz hâle gelmiştir. Örneğin Türkiye’de bazı bölgelerde toprakta K (potasyum) oranı az iken bu bölgelere K yerine aşırı N (azot) içeren gübreler verildiği tespit edilmiştir.
Bitkiler ihtiyaç duydukları bu makro ve mikro besin elementlerini gelişme ortamından kökleri ile alabildikleri gibi, toprak üstü organları olan yaprak, dal ve gövdeleri ile de alabilmektedirler. Bitki besin elementlerinin büyük bir kısmı kökleri tarafından alınmaktadır.
