Malatya ili nerededir? Malatya ilinin ilçeleri, iklimi, bitki örtüsü, yüzey şekilleri, özellikleri ile ilgili bilgi.
- Yüzölçümü: 12.313 kilometrekare
- İlçeleri: Merkez, Akçadağ, Arapkir, Arguvan, Battalgazi, Darende, Doğanşehir, Doğanyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pötürge, Yazıhan, Yeşilyurt.
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan il ve bu ilin merkezi kenttir. 37°54°03′ kuzey enlemleriyle 38°54-39°08′ doğu boylamları arasında kalan il; kuzeyden Erzincan, doğudan Elazığ ve Diyarbakır, güneyden Adıyaman, batıdan Kahramanmaraş ve Sivas illeriyle çevrilidir.
Yüzey Şekilleri
Malatya İli, genel olarak dağlıktır. İl merkezinin kuzeyinde Fırat Irmağı’nın batısında geniş yayla düzlükleri uzanır. Dağlar genelde Güneydoğu Toroslar’ın uzantılarıdır. Malatya Dağları il topraklarını güneyden çevreler. Çok dalgalı olan bu dağlar, ırmaklar tarafından parçalanmıştır. Korudağ (2100 m), Karakaya Tepe (2.545 m) Becbel Tepe (2.006 m), Bey Dağı ya da Şilan Tepe (2.545 m) Kelle Tepe (2.150 m), Gayrık Tepe (2.306 m), Malatya Dağları’nın başlıca yükseltileri olup Bey Dağı (2.545 m) ilin en yüksek noktasıdır.
Malatya Dağları; Besni, Adıyaman, Kâhta ve Malatya Ovası arasında uzanır. Güneydoğu Toroslar’ın kuzeye açılan kolunu oluşturan volkanik kökenli Nurhak Dağları, Sultan Suyu Vadisi, Darende ve Doğanşehir arasındaki alanı tümüyle kaplar; volkanik Tohma Suyu Vadisi, Nurhak Dağları’nın Malatya İli içindeki bölümünü keser. Derment Dağı (2.428 m), Kepez Dağı (2.140 m), Akçadağ (2.015 m), Kuşkaya Tepe (1.922 M), Nurhak Dağlan üzerindeki başlıca yükseltilerdir. Kuzeydoğu yönündeki uzantıları Akçababa Dağları adını alır. Tohma Çayı ve Kuruçay vadileri arasında uzanan Akçababa Dağları’nın başlıca yükseltileri Kuyucakbaşı Tepe (1.734 m), Akçababaçlı Tepe (2.164 m), Alibaba Tepe (1.857 m), Leylek Dağı’dır (2.052 m). Kuzeyde büyük bölümü Sivas’ta kalan Yama kütlesi güneye doğru alçalır.
Batıda Kuruçay, doğuda Fırat Vadisi’ne kadar genişleyen dağlar volkanik yapıdadır.
Doyuran Tepe (1.526 m), Hasbek Tepe (2.310 m), Göl Dağı (2.402 m) kütlenin il sınırları içerisindeki başlıca yükseltileridir. İl topraklan geniş yaylalarla kaplıdır. Yaylalar güney, batı ve kuzeyde toplanmıştır. Güneydekiler genelde Malatya Dağları üzerinde toplanır, başlıcaları Mandal ve Elemendik yaylalarıdır. Batıda kümelenen yaylalar, Tohma Suyu ve kollarınca yarılmıştır. Güneydeki yaylalara oranla yükselti daha az olup (1.500 m’nin altındadır) başlıcaları Akçadağ çevresindeki Büyük ve Küçük Kuruca yaylalarıdır. Kuzeydeki yaylalar genelde Yama Dağı eteklerinde yayılır. Geniş ve düz olan yaylaların yapısı Fırat Vadisi’ne yaklaşıldıkça daha sarp bir görünüm kazanır. Sarıçiçek Yaylası en önemlisidir. Fırat Irmağı Yukarı Havzası’nda yer alan il topraklan Fırat ve kollarınca sulanır, Fırat Irmağı’nın Keban Baraj Gölü’nden boşalan sulan ilin doğusunda Elazığ-Malatya; güneydoğuda Malatya-Diyarbakır sınırlarının bir bölümünü oluşturur. Malatya-Elazığ sının üzerinde 100 km kadar Kömürhan Boğazı içerisinde akar.
İlin en önemli ırmakları Tohma Çayı ve Kuruçay’dır. Ayvalı Tohma Çayı adıyla batıda Uzunyayla’dan doğan Tohma Çayı, Tahtalı Dağları’ndan doğan Hacılar Tohması ile birleşir, Şugul Boğazı’ndan geçer, Malatya Ovası’nı sular ve Fırat’a katılır. Üzerinde Medik Barajı kuruludur. Halavun, Epreme, Dipsiz, Horata, Orduzu çayları, Sultan Suyu ve Beyler Deresi Tohma’ya katılır. Kuruçay, Yaman Dağı yöresinden doğar, küçük bir bataklık oluşturarak ambarlı yöresinde Fırat’a katılır. İlin güneybatısında akan Sürgü Çayı, Malatya Torosları’nın batısındaki Karakaya Tepesi’nin güney yamaçlarından doğar, Fırat’ın önemli kollarından biri olan Göksu’ya katılır. Üzerindeki Sürgü Barajı’ndan sulamada yararlanılır. İrili ufaklı çok sayıda ırmak doğrudan ya da başka ırmakların kolları olarak Fırat’a bağlanır.
İklimi ve Bitki Örtüsü
Malatya İli’nde yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk geçen karasal iklim egemendir. Ancak Malatya Ovası’nın elverişli konumu nedeniyle Akdeniz iklimine yakın yöresel bir iklim özellikleri de gözlenir. Yıllık ortalama sıcaklık 13.7° C, en soğuk ay ocak, en sıcak ay temmuzdur. Yıllık ortalama yağış tutarı 382.6 mm olup yağış genelde ilkbahar ve sonbahar aylarında düşer. Bitki örtüsü genelde zayıf, orman örtüsü çok yetersizdir. Büyük boyutlarda aşırı yararlanma, tarla açma ve hayvan otlatma sonucu azalan, birçok yerde tümüyle ortadan kalkan orman örtüsü yerini bozkırlara bırakmıştır. Güneyinde uzanan Malatya Dağları’nın üzeri eski meşe ormanlarının kalıntılarıyla kaplıdır. Yer yer ardıç ağaçları meşelerin arasına karışır. Batıda Sultansuyu Vadisi’ne bakan yamaçlarda kızılçam ormanları kalıntıları görülür. Meşe toplulukları, Doğanşeher ve Pötürge çevresiyle kuzeye doğru daha sık ve boylu görünüm alır. Vadi tabanlarında kavak ve söğüt yetiştiriciliği yapılır.
Ekonomisi
Ekonomide tarımın önemli yeri vardır. Tahıllar içinde en büyük pay buğdayındır. Arpa, mısır, pirinç, ekilen öteki tahıllardır. Başka tarımsal etkinlikler; baklagiller (nohut, fasulye, mercimek, burçak, fiğ), şekerpancarı, tütün, pamuk, yağlı tohumlular, yumrulu bitkilerdir. Malatya’nın, meyve üretimi açısından Doğu Anadolu ve ülke genelinde önemli bir yeri vardır. Irmak boylan meyve bahçeleriyle kaplıdır. Darende, Akçadağ, Hekimhan, Arguvan ve Merkez İlçe’de meyvecilik çok gelişmiştir.
Malatya Kayısısı
Kayısı, Malatya adıyla birlikte anılacak oranda önemli bir üretime ulaşmıştır.
Kayısı Merkez, Aşağı Banazı, Yeşilyurt, Barguzu, Kilayik, Tecde yoğun olarak yetiştirilmekle birlikte ilin elverişli olan hemen her yerinde yetiştirilir. Türkiye’nin kayısı üretiminin % 30-40′ ını Malatya karşılar. Türkiye’nin dünya kayısı üretiminde ilk sıralarda yer aldığı düşünülürse, Malatya kayısı üretiminin önemi daha iyi anlaşılabilir. İlde bağcılık oldukça gelişmiştir. Bağlar, Darende ile Pötürge arasında yoğundur. Vadi boylarında değişik cins üzümler yetiştirilmektedir. Doğu Anadolu’nun en gelişmiş sebzeciliği ilde yapılır.
Hayvancılık önem taşımakla birlikte, Doğu Anadolu’nun birçok iline oranla ekonomiye katkısı, bitkisel üretimin çok altındadır. Çayır ve meralar geniş alan kaplamasına karşın, besleyici niteliği düşük, bitki örtüsü zayıftır. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği gelişmemiştir. Küçükbaş hayvancılık (koyun, keçi) daha yaygındır. Demir, krom, kurşun, amyant, bakır başlıca yeraltı kaynaklarıdır. Demir, Hekimhan yöresinden çıkarılır.
