İslam düşüncesinde yorumlar, yorum farklılıklarının sebepleri, İslam düşüncesinde siyasi yorumlar, inanç ve ibadetle ilgili yorumlar.
İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR
İslam düşüncesinde çeşitli yorum farklılıkları meydana gelmiş fakat bu farklılıklar sadece uygulama ve anlayış boyutunda kalmıştır. Allah’a, meleklere, Kur’an’a, Hz. Muhammed’e, ahiret hayatına ve kadere inanmak gibi ana ilkelerde hiçbir zaman fikir ayrılığı yaşanmamıştır. Uygulama alanında ortaya çıkan farklıklara geçmeden önce bu farklılıkların sebeplerini görmemiz gerekir.
1. İslam Düşüncesindeki Yorum Farklılıklarının Sebepleri:
• İnsanın yapısından kaynaklanan sebepler: Her insanın anlayış ve düşünceleri birbirinden farklıdır. Aynı resme bakan kişiler farklı yorumlar yapar. Aynı dine inana insanlar da bazı konularda farklı düşüneceklerdir. Bu farklılık İslam düşüncesine zenginlik katar.
• Sosyal sebepler: insan yaşam alanları açısından sosyal yapı değişkenlik gösterir. Köy yaşamındaki insanlar ile şehir yaşamındaki insanlar dini algılama tarzını sosyal statülerine göre yorumlarlar. Ekonomik sebepleri de bu kapsam içerisinde değerlendirebiliriz.
• Kültürel sebepler: İçinde bulunduğumuz kültür ve o kültürün kuralları dine bakış açımızı yönlendirir. İslam coğrafyasının farklı kültürlere yayılması, dini algılama boyutunda kültürel çeşitlilik yaratmıştır.
• Coğrafi sebepler: Yaşanılan coğrafyanın şartlan, sıcak veya soğuk olması dini algılama tarzını etkiler. İbadetlerin yapılışları coğrafi bölgeye göre değişiklik gösterir. Kıyafet, yemek kültürü gibi değişkenler hem coğrafi şartlara hem de kültürel farklılıklara göre değişkenlik göstermiştir.
• Siyasi sebepler: Hz. Peygamber’in vefatından sonra devleti yönetme isteğindeki bazı aşırılıklar siyasi farklılıklara sebep olmuştur. Bu ayrılıklar bazen yorum farklılığının ötesine giderek insanların birbirlerini incitmesine sebep olmuştur. Bu tarz farklılıklar İslam’a katkı yapmaktan ziyade zarar vermiştir.
• Dini metinlerden kaynaklanan sebepler: Burada kastedilen farklılık Kur’an nüshalarının farklılık gösterdiği değil, Kur’an’ın okuyuşunda farklılıklar olmasıdır. Bu farklılıklar onun orjinalliğine zarar vermemiştir. Kur’an dışında da İslam inancını tanıtan kaynaklar da vardır ve bunlarda da yorum farklılığı görmekteyiz.
2. İslam Düşüncesinde Siyasi Yorumlar:
• Haricilik: İslam düşüncesinde ortaya çıkan ilk mezhep ve ilk siyasi fırkadır. (Not: fırka; grup, bir görüş farklılığını savunan). Hariciler; “Sıffin Savaşı”nda Hz. Ali’yi destekleyen bir grup iken, savaşın sonuna doğru ortaya çıkan “Hakem Olayı” sebebiyle desteklerini çekmiş, hakemin kararını kabul etmemiş, kabul eden Hz. Ali’yi reddetmiş, hüküm ancak Allah’a aittir diyerek zamanla itikadi (inançla ilgili) bir fırka hâline dönüşmüşlerdir. Bugün yeryüzünde taraftarının kalmadığını söyleyebileceğimiz bir mezheptir.
• Şia: Hz. Ali’nin Peygamber’imizden sonra imam ve halife (devlet yöneticisi) olduğuna inanan, imametin (dünyevi ve ruhani lider) de onun soyundan gelenlere ait olduğunu savunan bir gruptur. Şiilikte imamet konusu inanç esasıdır. Zamanla İsmailiye, Zeydiye gibi kollara ayrılmıştır. Günümüzde İmamiye olarak varlıklarını sürdürürler. İnanç esası olarak kabul ettikleri 12 imam teorilerine göre; son imam kayıp imamdır ve kıyametten önce yeryüzüne inecek, insanlığa adil ve huzurlu bir yönetim sunacaktır.
3. İslam Düşüncesinde İtikadi (İnançla ilgili) Yorumlar:
Mutezile: Emeviler Dönemi’nde (bir İslam devleti) insan iradesinin yok sayılması anlayışı, özgür iradenin gücünü savunan bu inançsal grubu doğurmuştur.Yahudilik ve Hristiyanlığa karşı İslam dinini savunmak için akli ve felsefi delilleri kullanmışlar ve “kelam” ilminin temellerini atmışlardır. En güçlü oldukları dönem Abbasiler Dönemi’dir. (bir İslam devleti).
• Maturidiye: Türk kökenli olan İmam Maturidiye tarafından kurulmuştur. Aklı kullanmak konusunda orta yolu benimsemişlerdir. Türkler arasında en fazla yayılan mezheptir.
• Eşarilik: Akla önem vermişler fakat Kur’an’ı yorumlamada aklı fazla kullanmamak gerektiğini savunmuşlardır.
4. İslam Düşüncesinde Ameli-Fıkhi (İbadetlerle İlgili) Yorumlar:
• Hanefilik: Ebu Hanife’ye dayanır. Dengeli bir mezheptir. İnsanların ibadetlerini yapmaları için kolay hükümler bulmuştur. Türkler arasında en fazla yayılan mezheptir.
• Malikilik: Malik bin Enes’e dayanır. Peygamber’in 10 yıl yaşadığı şehir olan Medine halkının uygulamalarını baz almıştır.
- Malikilik, Eb’u Abdullah Mâlik bin Enes tarafın dan sistemleştirilmiş bir mezheptir.
- Maliki mezhebi daha çok Kuzey Afrika’da yaygındır.
- İspanya Müslümanların hakimiyetindeyken Malikilerin merkezi konumundaydı.
- Maliki mezhebinin en önemli özelliği, Medine halkının uygulamalarına büyük önem vermesidir. Çünkü Medine, peygamberimizin uygulamalarının gerçekleştiği ilk şehirdir.
• Şafiilik; İmam Şafi’ye dayanır. Meselelerin çözümünde diğer mezhepler gibi Kur’an ve sünneti referans alır. Türkiye’de Hanefilikten sonra yaygın olan mezheptir.
- Şafiilik, ünlü İslam hukuku bilgini imam-ı Şafiî’nin görüşlerinin sistemleştirilmesinden oluşmuş bir ekoldür.
- Bu mezhebin metotları da, diğer bütün mezheplerde olduğu gibi bir mesele hakkında önce Kur’an ve sonra da sünnete müracaat şeklindedir.
- Eğer bunlarda da bir çözüm bulunmazsa, alimlerin ortak görüşü (icma) ve kıyasa başvurulur.
Şafiilik Türkiye’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Mısır, Suriye, Filistin, Irak ve Endonezya gibi ülkelerde yaygındır.
• Hanbelilik: Ahmet bin Hanbel’e dayanır. Ayet, hadis ve sahabe naklini öncelikle kabul eder. Suudi Arabistan’ın resmi mezhebidir.
• Caferilik: Cafer es-Sadık’a dayanır. Kur’an ve sünnetin yanında masum imamın görüşlerini de kabul ederler. Şiiliğin amelî-fıkhi mezhebidir.
5. İslam Düşüncesindeki Yorumları Birleştiren Unsurlar:
Peygamber’imizin vefatından sonra ortaya çıkan düşünce farklılıkları mezhep, tarikat ve cemaat gibi olguların varlığına sebep olmuştur. Bu farklılıklar İslam düşüncesinin özünde değişim öngörmediği için birleştirici unsurlarda farklılık oluşmamıştır. Bu birleştirici unsurları şöyle özetleyebiliriz:
• Tevhid: Allah’ın varlığı ve birliği ilkesidir. Bütün mezhepler bu ilkeyi kabul etmişlerdir. Tartışma konusu olmamıştır.
• Nübüvvet: Peygamberlik demektir. Bütün mezhepler Hz. Muhammed’in Allah’ın peygamberi olduğuna inanır.
• Kur’an: İlahi kitapların sonuncusu ve tamamlanmışı olan Kur’an bütün mezheplerce kabul edilmiştir. Bütün mezhepler görüşlerine referans gösterirken ilk kaynak olarak Kur’an’ı kabul etmişlerdir.
• Ahiret İnancı: Dünyanın bir sonunun olacağı, kıyametle birlikte yeni bir hayatın başlayacağı bütün mezhep ve fırkalarca kabul edilmiştir.
