Mecaz nedir, mecaz anlam nasıl olur? Mecaz anlatımın özellikleri, edebiyatta mecaz çeşitleri, mecaz anlam hakkında bilgi.
MECAZ
Edebiyatta, bir fikrin doğrudan doğruya değil de, başka bir fikir yardımıyla söylenmesine «mecaz» denir. Bir fikir, çeşitli sebeplerden dolayı başka bir fikrin yardımıyla anlatıldığından mecazlar da türlü türlü olur. En çok kullanılan mecaz çeşitleri şunlardır:
Benzetme (Teşbih). — İki düşünce arasında ortak yönlerinden dolayı bir bağıntı kurmadır.
«Hamam gibi oda» derken, oda ile hamam arasında sıcaklık yönünden bir bağıntı kurmuş, odayı hamama benzetmiş oluruz. Benzetmede dört unsur vardır: 1 ) Bir şeye benzetilen, 2) Kendisine bir şey benzetilen, 3) Benzetme yönü, 4) Benzetme edatı.
İğretileme (İstiare). — Bir benzetmenin iki temelinden biri, yani ya «bir şeye benzetilen», ya da «kendisine bir şey benzetilen» aynı cümlede söylenmemiş olursa bu benzetmeye «iğretileme» (istiare) denir:
«Yaz geldi. Ama, ne cehennem!» derken «cehennem» bulunduğumuz yerdir. Bulunduğumuz yer cehenneme benzetilmiş ama, kendisi, yani «bir şeye benzetilen» (yer) söylenmemiş, «kendisine bir şey benzetilen» (cehennem) söylenmiş.
Kinaye. — İmâ yoluyla bir olayı taşlamadır.
«Selâm verdim, rüşvet değildir diye almadılar!» sözü, selâm verilenlerin rüşvet almayı selâm almaktan bile doğal hak saydıklarını, dolayısıyla anlattığı için kinayedir.
Anıştırma (Telmih). — Asıl maksat dışında kalan olayları da hatırlatacak kelime kullanmaktır.
«Baharın nefesi ağaçlara ruh verdi» derken, burada peygamberlere anıştırma (telmih) vardır, çünkü ölüyü diriltmek mucizesini onlar göstermişlerdir.
Karşıllık (Tezat). — Karşıt fikirleri bir arada söyleyerek anlamı kuvvetlendirmektir.
Namık Kemal’in: «Ne efsunkâr imişsin âh ey dîdâr-ı hürriyet Esîr-i aşkın olduk, gerçi kurtulduk esaretten!» beytinde esirlikten kurtulmakla hürriyet aşkına esir olmak, zıt yoldan birbirini destekleyici iki fikirdir.
Abartma (Mübalâğa). — Bir fikri, gerçek ölçüsünün dışında söylemektir.
«Gök kubbe, ebediyet gibi, uçaktakilerin gözleri önünde boşalıp gidiyordu!» sözünde gök kubbe, ebediyete benzetilerek kıyas edilip gerçek ölçülerinin dışında anlatılmıştır.
