Memlûkler ya da Kölemenler Olarak Bilinen Türk Devletinin Tarihi

0
Advertisement

Mısır ve Suriye bölgelerinde uzun seneler boyunca hüküm sürmüş bir Türk devleti olan Memlukler dönemi ile ilgili bilgiler.

Memlûkler ya da Kölemenler

Memlûkler ya da Kölemenler

Memlûkler ya da Kölemenler, Mısır, Hicaz, Suriye ve Anadolu’nun güneyinde egemenlik kuran bir Türk devleti (1250-1517).

Eyyubiler, Oğuz ve Kıpçak Türkmenlerinden muhafız alayı kurarlardı. Bu askerlerden yetenekli ve güvenilir olanlar devletin önemli görevlerine de getirilirdi. Memlûk (köle) denilen bu Türk beylerinin Eyyubilerin son dönemlerinde, devlet yönetiminde etkinlikleri daha çok duyulmaya başlandı. Sonunda Ay-bey, Mısır’daki Eyyubi Devleti’ne son vererek Memlûk Devleti’ni kurdu (1250). Memlûk tarihi Bahriye (Türk) Memlûkları dönemi (1250-1382) ve Buruciye (Çerkez) Memlûkları dönemi (1382-1517) olarak iki dönemde incelenir.

Bir karışık durumdan yararlanan Aybey’in Kıpçak kökenli kölesi Kutuz, Aybey’i öldürttü ve Mısır’dan kaçan Bahriyelileri yeniden Mısır’a getirtti. Kutuz’un yönetimi ele geçirdiği dönemde Ortadoğu’yu batan sona istila eden Moğolları Ayn Calut’ta yenilgiye uğrattı (1260). Moğolların Mısır’a inmelerini engelledi.

Kıpçak soyundan gelen I. Baybars (1223-1277), Kutuz’u öldürerek Memlûk tahtına geçti.

Öncelikle halka yüklenen ağır vergileri kaldırdı, Bahriyelileri topladı ve merkezi bir yönetim oluşturdu. Moğollarla başarılı savaşlar yaptı, 1277’de onları yenilgiye uğratarak Kayseri’yi ele geçirdi, böylece topraklarını genişletti, Baybars 36. Abbasi Halifesi el-Mustansır’ın (1261) kardeşi Ahmet’i 1261’de el-Mustansır billah Ebu’l Kasım unvanıyla halife yapınca halifelik merkezi Kahire oldu.

Baybars’ın ölümünden sonra yerine önce oğlu Berke, daha sonra da kardeşi Süleyman geçti. Kısa bir süre sonra da atabeylerden Kalavun tahtı ele geçirdi. Güçlü bir asker olan Kalavun, Humus’ta Moğolları yenilgiye uğrattı (1281). Akka’yı almak için hazırlıklara girişirken öldü (1290). Yerine oğlu Halil Eşref geçti. Burciye Memlûkları, Halil Eşrefin etrafında birleşerek Akka, Sayda, Sur, Beyrut ve Hayfa’yı ele geçirmesinde yardımcı oldularsa da (1293), bir süre sonra kardeşi Melikünnasır Muhammed’i (1293-1298) tahta çıkardılar.

Advertisement

Muhammed’in ilk saltanatı karışıklıklarla dolu olmasına karşın, çeşitli Memlûk gruplarına karşı direnebildi. Ama 1293’de Burciye Memlûkları II. Baybars’ı (1298-1299) ilk Çerkez sultanı ilan ettiler. Melikünnasır Muhammed yeniden tahtı ele geçirdi (1309-1341). Önce ayaklanan Burciyeleri sindirdi. Anadolu’ dan gelen Türkmenlere Mısır’ın kapılarını açarak Türkçenin din ve hukuk alanmda önem kazanmasına neden oldu.

Muhammed’in ölümünden sonra oğullarından Meliküssalih İsmail (1341-1345), sonra da Hasan (1345-1347) tahta geçtilerse de Burciye Memlûkları başkanları Berkuk’un etrafında toplanarak yönetimi ele geçirdiler. Berkuk, Memlûk Devleti’ni merkeziyetçi bir yönetim altında topladı. Onun ölümünden (1399) sonra Memlûk tahtına oğlu Ferec (1399-1412) geçti. Karışıklıklarla dolu dönemde Hıristiyanlarla çarpıştı. Melik-ül-Müeyyed Şeyh Mahmudi’nin (1412-1421) saltanatından sonra Memlûk tarihinin en büyük sultanlarından olan Melik-ül-Eşref Seyfettin Barsbay (1422-1438) tahtı ele geçirdi. Kıbrıs kralını tutsak aldı (1425-1426).

200 bin duka altın karşılığı serbest bıraktı. Hintli tüccarların mallarının Kızıldeniz aracılığıyla Mısır’a gelmesine izin verdi. Ölümünden sonra yerine oğlu Yusuf, sonra da Atabey Çakma, Osman ve Ayn-ül-Ecrut (1453-1460) geçti. Ayn-ül-Ecrut döneminde İstanbul’u fetheden Osmanlı Devleti güçlü bir biçimde ortaya çıktı. Oğlu Hoşkadem (1461-1467) Osmanlılara karşı Akkoyunlularla Karamanoğullarının yanında yer aldı.

Memlûkların son güçlü sultanı Kayıtbay oldu (1468-1495).

Cem Sultan’ın Memlûklara sığınması, II. Bayezit ile aralarının bozulmasına yol açtı. 1485-1491 arasında yapılan Osmanlı-Memlûk Savaşı uzun ve yıpratıcı bir savaş oldu. Çukurova Bölgesi’ndeki savaş sonunda barış yapıldı. Yerine geçen oğlu Muhammed, devlet önde gelenlerinin nefretini kazandığı için 1498’de öldürüldü. Yerine dayısı Kan-suh geçti. Kısa süren saltanatının sonunda tahttan indirildi (1499), yerine Canbulat geçti (1499-1501).

Memlûkların son güçlü hükümdarı, Şam Valiliği’nden gelen Kansu Gavri’dir (1501-1516). Döneminde Hıristiyanlar, Safeviler ve Osmanlılarla savaşan Gavri’ nin 1516’da Yavuz Sultan Selim ile yaptığı Mercidabık Savaşı’nda ölmesi, Memlûk Devleti’nin sonunu hazırladı. Kahire’de yerine vekâlet eden kardeşinin oğlu Tomanbay, tutsak edildi, böylece Memlûk Devleti de tarihe karıştı (1517).

Advertisement


Leave A Reply