Uzun yıllar Güneybatı Anadolu’da hüküm sürmüş bir Anadolu beyliklerinden birisi olan Menteşeoğulları Beyliği ile ilgili özet bilgilerin yer aldığı yazımız.
MENTEŞEOĞULLARI, Anadolu Türk beyliği (1280-1424). Kurucusu Menteşe Bey’dir. Güneybatı Anadolu’ da egemenlik kurdu. Menteşe Beyliği’ ni kuran Türkmenlerin, Bizans Donanması’na ait gemileriyle korsanlık yaptıkları kabul edilir.
Muğla ve yöresi 1261’den sonra kıyıdan başlayarak Türkler tarafından ele geçirilmeye başlandı. Bizans İmparatoru VIII. Mikhail Palaiologos, Türkleri bu yöreden çıkarmak için oğlu Andronikos komutasında ordu gönderdiyse de, Menteşe Bey komutasındaki Türk kuvvetleri Bizans’ın elinde bulunan Aydın ve Güzelhisar’ı ele geçirerek bölgedeki Bizans etkisine ağır bir darbe indirdi. Beyliğe adını veren Menteşe Bey bu tarihten (1282) sonra tarih sahnesinde görülür. Menteşe Bey dönemine ilişkin fazla bir bilgi yoktur. 1282’den sonra öldüğü sanılır. Menteşe Bey beyliğin tümüne egemen oldu. Kardeşi, Kirmanda Finike yöresinde bağımsız bir yaşam sürdü.
1291’de İlhanlı Hükümdarı Geyhatu Menteşe Beyliği üzerine kuvvet göndererek bölgeyi yağmalattı ve çok miktarda tutsak alarak Konya’ya döndü. Bizans İmparatoru II. Andronikos Plaiologos bu bölgeden Türkleri çıkarmak istedi. Gönderdiği ordu önce Aydın Kalesi’ni ele geçirdi. Beyliğin önde gelenleri kıyıdaki Fethiye’ ye çekildilerse de bir süre sonra Karya Bölgesi’ni kesin olarak ele geçirdiler. Babasından sonra yönetimi ele geçiren Mesut, 1300’de donanmasıyla Rodos’a bir sefer düzenledi ve adanın önemli bir bölümünü aldı. Ancak 10 yıl sonra ada St. Jean şövlyelerinin eline geçti. Mesut Bey’in Orhan ve İbrahim adında iki oğlu vardı. Babalarının ölümünden sonra taht kavgasına girdiler ve Orhan Bey kısa sürede kardeşini saf dışı bırakarak tek başına kaldı (1319).
Orhan Bey Rodos’u geri almak için 1320’de adaya bir sefer yaptıysa da başarılı olamadı. Orhan Bey oğlu İbrahim Bey’ in Muğla’da yaptırdığı Ulu Cami’nin yazıtına göre 1334’ten önce ölmüş olmalıdır. İbrahim Bey, Latinlerin eline geçmiş olan kıyı İzmir’i kurtarmak için hazırlandığı sırada, Umur Bey’in ölmesi (1348) ve kardeşi Hızır Bey’in Latinlerle ağır koşularla bir antlaşma yapmak zorunda kalması üzerine bu niyetini gerçekleştiremedi. Üç oğlundan Musa Bey başa geçti, öteki iki oğlu da ona bağlı kalmak koşuluyla babaları döneminde valilik yaptıkları yerlerde kaldılar.
1365’te Kıbrıs Donanması, Aydın ve Menteşe beylerinin kıyılarında görüldü ve küçük çapta bir askeri harekattan sonra geriye döndü. Balat, Peçin ve Milas yöresinin Musa Bey’in kardeşi Ahmet Gazi’nin yönetimi altında olduğu anlaşılmaktadır. Öteki kardeşi Mehmet Bey de Muğla ve yöresine egemendi. Balat ve çevresinin 1389’da Menteşeoğulları Gıyasettin Mahmut’un elinde bulunduğu bir belgede geçer. Aynı yıllarda Mahmut Bey’in Yıldırım Bayezit‘e sığınarak ülkesini ona verdiği bilinir. Yıldırım Bayezit padişah olunca, Karamanoğlunun kışkırtmasıyla Osmanlılara karşı yapılan ittifaka Menteşe Beyi’nin de katıldığı anlaşılmaktadır. Yıldırım Bayezit, Denizli yoluyla Aydın Bölgesi’ne girip bu yöreyi aldıktan sonra Menteşe Beyliği’nin topraklarını da ele geçirdi. Ülkeleri istila edilen Mehmet ve İlyas beyler, Candaroğlu İsfendiyar Bey’in yanına kaçtılar.
Menteşeoğullarının Milas ve Peçin koluna gelince bu yörenin o tarihlerde Osmanlıların eline geçmediği anlaşılıyor. Ahmet Gazi ya Yıldırım Bayezit’e karşı ittifaka katılmamış ya da ülkesinin dağlık olmasıyla Osmanlılardan kurtulmuştur. Ahmet Gazi, Temmuz 1391’de ölünce ülkesi de Osmanlıların eline geçti. 1402 Ankara Savaşı‘nda Yıldırım Bayezit’in yenilmesi üzerine Menteşe Beyliği de yeniden bağımsızlığını kazandı. İlyas ve babası Mehmet beyler ülkelerine döndüler. İlyas Bey, Timur’un ölümüne (1407) kadar ona bağlı olarak beyliğini sürdürdü.
Aydınoğlu Umur Bey ile amcasının oğlu Cüneyt Bey arasındaki iktidar kavgasında kız kardeşinin oğlu olan Umur Bey’i tuttu ve onun tahtta kalmasını sağladı. Yıldırım Bayezit’ten sonra ortaya çıkan şehzadeler arasındaki taht kavgalarında çok dikkatli davrandı. Ancak Çelebi Mehmet 1413′ te kardeşlerini ortadan kaldırarak tek başına Osmanlı tahtına geçince İlyas Bey de kesin olarak Osmanlılara bağımlı oldu ve 1415’te bastırdığı sikkede Osmanlı padişahının adına da yer verdi. Çelebi Mehmet, Aydınoğlu Cüneyt Bey’den İzmir’i alınca, burada bulunan Rodos şövalyelerinin kalesini yıktırdı, ayrıca daha güneyde Rodos’a yakın kıyılarda yeni kaleler yaptırdı. İlyas Bey 1421’de öldü ve Balat’taki caminin yanındaki türbesine gömüldü. İlyas Bey’in Osmanlı sarayına rehin olarak gönderdiği oğulları Ahmet ve Üveys (Leys), babalarının öldüğünü haber alınca bir fırsatını bularak Menteşe İli’ne kaçtılar ve beyliğin başına geçtiler.
Ancak bu durum uzun ömürlü olmadı. Osmanlı Padişahı II. Murat, 1424’te Menteşe İli’ni kesin olarak Osmanlı topraklarına katarak beyliğe son verdi.
