Mesnevi Nedir? Özellikleri Nelerdir? Mesnevi Tarzı Eserler ve Şairler Kimlerdir?

0
Advertisement

Mesnevi ne demektir? Mesnevi tarzı eserlerin özellikleri nelerdir? Edebiyatta mesnevinin özellikleri, eserleri ve sanatçıları hakkında bilgi.

Mesnevi; Arap, İran ve ümmet çağı Türk Divan Edebiyatı’nda kullanılan bir nazım biçimi; her beytin dizeleri kendi aralarında uyaklı olduğu için uzun eserlerin işlenmesine elverişli sayılmış, başkaca anlatı türünün (öykü, roman, destan vb) bulunmadığı dönemlerde eğitsel, dinsel, aşkla ilgili uzun konular bu biçimde dile getirilmiştir. İran Edebiyatı’ndan geçtiği kesindir, çünkü bütün Arap Edebiyatı nazım biçimleri hep ana uyağa, ilk beytin uyağına uymayı koşul sayar.

Şeyhî'nin (ö. 1431) Hüsrev ü Şirin adlı mesnevi türündeki eserinin Milli Kütüphane'de bulunan nüshasından bir görünüm.

Şeyhî’nin (ö. 1431) Hüsrev ü Şirin adlı mesnevi türündeki eserinin Milli Kütüphane’de bulunan nüshasından bir görünüm. (Kaynak : wikipedia.org)

Türk Divan Edebiyatı’nı etkileyen İranlı şairler ve başlıca eserleri şunlardır:

Şahnam (Şehname, Firdevsi’nin eseri; destansı, tarih mesnevisi); Hüsrevname (Gül ü Husrev), Esrar name, Mantkul’t Tayr, Musibetname, İlahiname, Bülbülname, Pendname, Cümcümename eserleriyle Feridüttin-i Attar; İran Edebiyatının ilk hamsesini (beş mesnevi) tamamlayan Genceli Nizami’nin Mahzenü’l-Esrar, Hüsrev ü Şirin, Leyli vü Mecnun, Heft-Peyker iskender name; yer yer nazım parçaları da bulunan Gülistan’ın yazarı Sadi-i Şirazi’nin Bustan (Sa’diname) mesnevisi; Emir Hüsrev’in hamsesi: Maltaü’l-Envar, Şirin ü Hüsrev, Mecnun u Leyli, Heşt Behişt, Ayine-i İskenderi. Asıl etki Molla Cami’den gelir (öl. 1492): Sil-siletul-Zeheb, Salaman ü Ebsal, Tuhfetul-Ahrar, Sübhatul-Ebrar, Yusuf ü Züleyha, Leyli ve Mecnun, Hiredname-i İskenderi. Şüphesiz en önemlisi Farsça yazan Mevlana Celalettin’in Mesnevisi; uzak sınırlardan yansıyan Türk Çağatay şairi Ali Şir Nevai’nin hamsesi: Hayretul-Ebrar, Fer had ü Şirin Leyli vü Mecnun, Sebba-i Seyyar, Sedd-i İskenderi.

Uzunluğuna sınırlama konmayan, aruzun özellikle kısa kalıplarıyla yazılan mesneviler genellikle şu planı taşırlar: Giriş, konunun işlendiği ana bölüm, bitiş. Bütün işler gibi besmeleyle başlayan giriş bölümü -ümmet çağı gereklerine uygunlukla- tevhid, münacaat, na’t, miraç, mucizat, medh-i çeharyar gibi dinsel övgü ve yüceltilerle uzatılmış da olabilir. Ardından padişaha ya da devlet büyüklerine övgü, sebeb-i telif diye anılan yazma nedeninin açıklanması gelir. Mesnevilerde agaz-ı destan, matla-ı destan, ağaz-ı kıssa, agaz-i ikitab gibi başlıklarla anılan asıl konu dinsel olabilir (sure şerhleri, kırk hadis, mevlidler, miraciyeler, vefat-ı nebiler, hilyeler, makteller, kutsal yerleri anlatanlar), tasavvufi ve ahlaki olabilir, tarihsel ve destansı olabilir, menkıbevi olabilir, aşk ve serüven dolu olabilir…

En özgün sayılanları, yaşanan olayları anlatan, toplum yaşamından kesitler veren, belli yerleri betimleyen tarifat ve tarifnameler, şehrengizler, surnameler, sergüzeşt ve hasb-i hallerdir. Bitiş bölümünde çeşitli başlıklar altmda Tanrı’ya hamd ü sena ve dua, sultana övgü, şairin övünmesi, şairin eseriyle ilgili verdiği bilgiler yer alır. Bugünkü öykü ve romanların yerini tutarak halktaki okuyup dinlemek gereksinimini karşılayanlar ise daha çok belli konuların yinelenmesiyle tazelenen aşk ve serüven konulandır (Hüsrev ü Şirin, Yusuf ü Züleyha, Leyla vü Mecnun..) Burda aşk başta gelir, ayrılık ana koşul olduğu gibi kavuşmak hemen hemen olanaksız sayıldığı için ayrılık ve özlem sonsuzdur. Yine de Leyla ile Mecnun dışındakiler ölümle değil kavuşma mutluluğunun çeşitli düğünleriyle sonuçlanırlar.

Anadolu dünyasında yazılmış mesnevilerden elde bulunanların başlıcaları şunlardı:

13. yüzyıl: Kitab-ı Evsaf-ı Mesaced-i Şerife (Ahmet Fakih), Risaltun Nushiyye (Yunus Emre), 14. yüzyıl: Garibname (Aşık Paşa), Mantıkü’t-Tayr (Gülşehri)… 15. yüzyıl: Vesiletü’n-Necat. (Mevlid, Süleyman Çelebi), Ahmediyye (Hamdullah Hamdi), Muhammediyye (Yazıcıoğlu Mehmet), Esrarname (Almedi), Çengname (Ahmet-i Dai), Harname (Şeyhi), Kıyafetname (Hamdullah Hamdi). 16. yüzyıl: Gencine-i Raz (Yahya Bey), Fuzuli’nin Hamsesi. 17. yüzyıl: Mevlid (Necibi) (Nahifi), Hayriyye (Nabi). 18. yüzyıl: Lutfiyyi (Sünbülzade Vehbi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galip)… vb.

Advertisement

Ancak birkaçı anılabilen eserler dışında çeşitli konularda mesnevileri elde bulunan şairler: Şeyyah Hamza, Cem Sultan, Ahmed-i Rıdvan, Lamii, Zati, Sabit, Atayi… Hamseleri (beşer mesnevi birimi) elde bulunanlar ise: Ali Şir Nevai, Hamdullah Hamdi Yahya Bey, Ahmed-i Rıdvan, Nev’izade Atayi, Lamii önde gelir.


Leave A Reply