Mevlana’nın edebi kişiliği, edebiyat özellikleri nelerdir? Mevlana ve eserlerinin Edebiyatımızdaki yeri hakkında bilgi.
Mevlana, dünyanın en büyük şairlerinden sayıldı. Hele de Doğu -İslam kültürünün özü sayılan Mesnevi’si ile İslam dünyasında geniş etkiler bıraktı. Ona göre benliği yenerek, ruhsal olgunluğa ermenin ve bu yolla Tanrı katına kavuşmanın tek yolu “aşk”tır. Mevlana da “aşk” kavramı kutsal bir anlam taşır. Ünlü eseri Mesnevi’nin ilk on sekiz beytinde gerçek sevgili olan Tanrı’dan ayrı düşmüş insanın ayrılık acısını, hasret duygusunu dile getirdi.
Mevlana, sanata bir ibadetmiş gibi yaklaştı. Onun için hayatın her anı, her davranış, güzel” sanatlarla, şiirle, musikiyle, sema yapmakla geçmelidir. Mevlana, Farsça yazmakla birlikte şiirlerinin çoğunda Türkçe sözcüklere de yer verdi. Çağının tüm bilimlerine ilgi duydu. İslamlıkla birlikte diğer dinleri de inceledi. Biyolojiden sosyolojiye, ” tarihten ekonomiye kadar birçok alanda bilgi sahibi olduğunu yapıtlarında yansıttı.
Mevlana, Türklüğe de büyük önem verdi, her fırsatta övdü. “Her ne kadar Farsça söylüyorsam da, aslım Türk’tür” anlamında söylediği “Aslım Türk-est egerçi hindu-güyem” dizesi, onun Türkçenin ileri bir şiir dili olarak gelişmemiş olduğuna duyduğu üzüntüyü dile getirir. Alman şairi Goethe, Mevlana hayranlığı nedeniyle Farsça öğrendi, kendisi de bir “Divan” yazdı. Ünlü Hollandalı ressam Rembrand, Mevlana’nın bir tablosunu yaptı. İranlı Molla Cami, “Peygamber değil ama kitabı var” diyerek onu olağanüstü yüceltti.
Öte yandan Fransız şairi Maurice Barres, “Mevlana ışığından bir kez nurlanan başka nur istemez” diye övgüler yağdırdı. Batı’da ve Doğu’da pek çok şaire ilham kaynağı, milyonların sevgilisi oldu. Mevlana’nın şiirleri çoğunlukla, sema ederken, coşkunlukla söylendi. Anadolu’da şiirin çok sevildiğini, kendisini sevenler için şiir söylediğini dile getirdi; şiirde “biçim” in, “üzüm bağının çitten duvarı” olduğu benzetmesini yaptı. Onun değer verdiği, düşünce, duyuş, hayal, mecazla yüklü şiirin özü oldu. Eserleri, bizim tekke ve divan şiirimizin tasavvuf çığırını yüzyıllar boyu besledi.
Başlıca Eserleri
Mesnevi: İslam dünyasının Kuran ve Hadis’ten sonra en önemli saydığı manzum eserdir. “Failatün failatün failatün” ölçüsüyle ve Farsça yazdı (6 cilt, 25.618 beyit). Mesnevi, tasavvufun açıklanması yolunda, öyküler, semboller, öğütlerle örülü mistik-didaktik bir yapıttır. Yer yer İran şairi Ferideddin Attar’ın (12. yy.) mesnevilerinden de etki ve izler taşır. Batı dillerinde de çevirileri bulunan bu dev yapıt, 17. yüzyıldan bu yana Türkçe olarak da yayımlanmaktadır. Bunlardan bazıları da açıklamalı (şerhli) dır. (1973-1974).
Divan-ı Kebir: 24 ayrı divanın birleşmesiyle, 40.380 beyitten oluşan Büyük Divan. Lirik özelliğiyle tasavvufi aşkı işleyen Mevlana, Mesnevi veya gazellerinin çoğunda mahlas olarak Şems mahlasını kullandığı için, “Divan-ı Şems-i Tebriz” diye de adlandırılır. “Mevlana Divanı” adıyla Abdülbaki Gölpınarlı’nın Türkçesiyle yayımlanmıştır.(5 cilt, İstanbul, 1057-1060.)
Mektubat: Mektuplar, Mevlana’nın düzyazı eserleri arasında yer alır. Dönemin ileri gelenlerine yazdığı 147 mektubu içerir. (1963)
Mecalis-ı Seba: Yedi Meclis, Mevlana’nın 7 vaazının bir araya getirilmesinden meydana gelir. Ahmet Remzi Akyürek tarafından yayımlandı (1937).
Rubailer (Dörtlükler, 1750’den fazla): Rubailerinden bazıları Hasan Ali Yücel (1932, 107 rubai), Asaf Halet Çelebi (1944, 276 rubai) ve .Abdülbaki Gölpınarlı – A. Kadir (1955, 210 rubai).
Fibi Ma Fih: Mevlana’nın sözlerini derleyen, içinde yaşadığı döneme ve hayatına dair önemli bilgiler bulunan, baş tarafı Arapça, gerisi Farsça bir eser.
Muinuddin Pervane’nin konağında yaptığı sohbetlerden oluşur (1959).
