Milton Friedman kimdir ve ne yapmıştır? Nobel Ekonomi ödüllü Milton Friedman’in hayatı, çalışmaları ve ekonomiye katkıları.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Milton Friedman; ABD’li iktisatçıdır (New York 1912 – 16 Kasım 2006). Chicago Üniversitesi’ni bitirdikten sonra Columbia Üniversitesi’nde doktorasını yaptı (1946). Chicago Üniversitesi’ne öğretim görevlisi oldu. 1948’de ekonomi ve istatistik profesörlüğüne yükseldi, 1982′ ye kadar çalıştı. İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD Hazinesi’nin Vergi Araştırma Bölümü’nde çalıştı. 1966-1984 arası Newsweek dergisinde sürekli köşe yazarlığı yaptı, iktisat öğretisinde genel olarak Mash alici geleneğin izleyicisi oldu. Paranın miktar kuramına yaptığı ekler, “dağılım kuramı” ve “tüketim fonksiyonu” üzerindeki çalışmaları önemlidir. Ona göre yüksek gelir risk almanın bir ödülüdür.
Bu nedenle gelir dağılımı piyasa tarafından belirlenmeli, herkes gücü oranında gelir almalıdır. Gelir dağılımını eşitlemeye yönelik her müdahale üretime darbe vurur. Bu nedenle devlet yalnızca güvenlik ve adalet gibi işlerle uğraşmalıdır. Dağılım kuramı üzerindeki bu görüşlerin yanı sıra “tüketim fonksiyonu” konusunda Keynes‘in (1883-1946) varsayımına karşı “sürekli gelir varsayımı“nı geliştirdi. Friedman, en az devlet müdahalesinin yapıldığı liberal politikaları ve sınırsız serbest rekabeti savundu, toplumcu uygulamalara şiddetle karşı çıktı. Enflasyonun artmaması için para sunusunun sabit tutulmasını, ekonomide akılcılığın sağlanması için de döviz değişim oranlarının serbest olması gerektiğini ileri sürdü.
Friedman’ın bu görüşleriyle öncülüğünü yaptığı Monetarizm (paracılık) 1970’lerden sonra yükselen tutucu dalganın istekleriyle denk düşerken içinde bulunduğu serbestçi Chicago Okulu’nun görüşleri IMF ve gerek ABD gerekse Şili gibi birçok az gelişmiş ülkede uygulanma alanına konuldu. Anamalcı iktisada yaptığı katkılarla 1976 Nobel İktisat Ödülü’nü kazandı.
Başlıca eserleri:
Essays in Positive Economics (Pozitif İktisat Denemeleri) 1953, Capitalizm and Freedom (Anamalcılık ve Özgürlük) 1962, inflation Causes and Consequences (Enflasyonun Nedenleri ve Sonuçları) 1963, Dollars and Deficits (Dolar ve Ödemeler Dengesi Açıkları) 1968, Optimum Quantity of Money (Optimum Para Miktarı) 1969, Money and Economic Development (Para ve Ekonomik Kalkınma) 1973, Price Theory (Fiyat Kuramı) 1976, Monetary Trends in United States and United Kingdom (ABD ve İngiltere’de Parasal Eğilimler) 1982.
Kaynak: commons.wikimedia.org
İktisat Teorisine Katkılar
Friedman’ın ekonomik teoriye katkıları çoktur. A Theory of the Consumption Function (1957) ‘de açıklanan en eskilerinden biri, kalıcı gelir hipotezinin ifade edilmesiydi; bir hanenin tüketim ve tasarruf kararlarının, hanehalkının gelir değişikliklerinden ziyade kalıcı gelirindeki değişikliklerden daha fazla etkilendiği fikri olarak algılar. Kalıcı gelir hipotezi, ortalama ve marjinal tüketim eğilimleri arasındaki ilişkiye ilişkin ampirik verilerde ortaya çıkan bazı bulmacalar için bir açıklama sağladı. Ayrıca, örneğin vergi artışı şeklindeki maliye politikasının, geçici olarak algılanması halinde, neden tüketimde amaçlanan azalmalara yol açmayabileceğini açıklamaya da yardımcı oldu; bunun yerine, artan vergi tasarruflardan finanse edilebilir ve tüketim seviyeleri değişmeden bırakılabilir. Bu, Friedman’ın yeni bulgusuydu: Haneler kalıcı geliri değişen olarak algılamazlarsa, yerleşik harcama kalıplarını koruyacaklardır.
Friedman’ın en iyi bilinen katkıları, parasal iktisat alanında, parasalcılığın kurucusu ve “Chicago okulu” iktisat geleneğinin haleflerinden biri olarak görülüyor. 1950’lerde makro iktisat, John Maynard Keynes tarafından desteklenen teorilere bağlı kalan bilim adamlarının hakimiyetindeydi. Keynesçiler, iş döngüsüne karşı koymak için devlet destekli politikayı kullanmaya inanıyorlardı ve maliye politikasının, örneğin durgunluğun etkilerini nötralize etmede para politikasından daha etkili olduğuna inanıyorlardı.
Keynesyen Karşıtlığı
Friedman, para arzındaki değişikliklerin kısa vadede gerçek ekonomik faaliyeti ve uzun vadede fiyat seviyesini etkilediği teorisini teşvik ederek, “paranın önemli olmadığı” şeklindeki Keynesyen görüşe karşı çıktı. Davasını, Para ve Banka Çalıştayı katılımcılarının katkıda bulunduğu makalelerin bir koleksiyonu olan Para Miktarı Çalışmaları’na (1956) girişinde belirtti. Bu çalışmayı, Keynesyen çarpanın istikrarının ve öneminin sorgulandığı, David Meiselman ile birlikte yazılan “Parasal Hızın Göreli Stabilitesi ve Birleşik Devletler’de Yatırım Çarpanı, 1897–1958” (1963) adlı bir makale izledi. Özerk harcamalardaki değişiklikler ile milli gelirdeki müteakip değişiklikler arasında bir bağlantı oluşturan çarpan, etkili ve öngörülebilir mali politika için Keynesyen durumda anahtar bir unsurdur.
1963’te Friedman, Anna J. Schwartz ile birlikte yazacağı üç kitaptan ilkini yayımladı, A Monetary History of the United States, 1867–1960. Teorik ve ampirik analizi kurumsal anlayışla birleştiren bu cilt, İç Savaş’tan bu yana ABD ekonomisinde paranın rolünün karmaşık bir şekilde ayrıntılı bir açıklamasını sağladı. Yazarların, Federal Rezerv tarafından yapılan politika hataları olmasaydı Büyük Buhran’ın tipik bir gerileme dönemi olacağı yönündeki iddiası özellikle etkili oldu.
1967’de Friedman, Amerikan Ekonomi Birliği nezdindeki başkanlık konuşmasında Keynesyen-parasalcı tartışmalara başka bir ufuk açıcı katkı yaptı. Kitapta, ücret enflasyonu oranı ile işsizlik oranı arasında istikrarlı bir değiş tokuşun var olduğunu iddia eden Phillips eğrisinin, diğer bir kilit Keynesyen yapının geçerliliğini sorguladı. Friedman, değiş tokuşun geçici olduğunu ve işçilerin, nominal ücretlerindeki bir artışın gerçek ücretlerinde bir artış olduğunu düşünerek, işçilerin beklenmedik ücret enflasyonu tarafından “kandırılmasına” bağlı olduğunu ve böylece onları daha fazla çıktı üretmeye teşvik ettiğini savundu. Friedman’a göre, işsizliği “doğal oran” olarak adlandırdığı seviyenin altına düşürmek, tek seferlik bir ücret artışını değil, ücret enflasyonunu hızlandırmayı gerektiriyordu. 1970’lerin “stagflasyonu” (kelimenin tam anlamıyla, ekonomik durgunluk ve enflasyonun bir kombinasyonu) basitleştirilmiş bir Keynesyen çerçevede imkansız olan, birçokları tarafından Friedman’ın hipotezinin doğrulanması olarak görüldü. Her halükarda, Keynesyen modelin makroekonomideki egemenliğinin sonunu işaret etti.
Şili Ekonomisinde Uygulamalar
1975’te Friedman, Şili’ye gitti ve burada bir dizi konferans ve halka açık konuşma yaptı ve ülkenin o zamanki askeri diktatörü Augusto Pinochet ile bir araya geldi. Friedman müteakip bir mektupta Pinochet’e Şili ekonomisini kaçak enflasyondan kurtarmak için bir “şok muamelesi” uygulamasını tavsiye etti. Sonunda 1950’lerde ve 60’larda Chicago Üniversitesi’nde (“Chicago oğlanları”) eğitim almış bir grup Şilili iktisatçının yönetimi altında uygulanan reçeteleri, kamu harcamalarında ciddi kesintiler, devlet tarafından işletilen işletmelerin özelleştirilmesini, ücret ve fiyat kontrollerinin ortadan kaldırılması ve mali piyasaların ve dış ticaretin deregülasyonu içeriyordu. Bu önlemlerin sonuçları çok sayıda çalışmada yoğun bir şekilde tartışılmıştır. Friedman, kendisi ve destekçilerinin haksız gördüğü bir suçlama olan diktatörlüğe destek verdiği için geniş ölçüde eleştirildi.
Nobel Ekonomi Ödülü
1976’da, Chicago Üniversitesi’nden emekli olduğu yıl, Friedman, Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü. 1977’de muhafazakar bir düşünce kuruluşu olan Hoover Savaş, Devrim ve Barış Enstitüsü’ne üye oldu. Aynı zamanda eşi Rose ile birlikte John Kenneth Galbraith’in Age of Uncertainty’nin bir karşıtı olan Public Broadcasting Service (PBS) televizyon dizisinde çalışmaya başladı. Serbest piyasa sisteminin erdemlerini öven popüler dizileri sonunda bir kitaba (1980) ve aynı başlıkta bir dizi eğitim videosuna yol açtı. 1998’de Friedmans anılarını İki Şanslı Kişi yayınladı.
Kariyeri boyunca Friedman, birçok sosyal bilimcinin sosyal sorunlara piyasa çözümlerini küçümsediği bir dönemde serbest piyasalar ve özgür toplumlar için açık sözlü bir sözcü oldu. Friedman’ın Anna J. Schwartz ile ortak çalışması, Amerika Birleşik Devletleri’nin parasal tarihi ile ilgilenenler için hayati bir kaynak olmaya devam etti. Diğer miraslar arasında, Friedman’ın makro ekonomiye parasal bir yaklaşımı yeniden canlandırması ve onun Keynesyen iktisat üzerine ısrarcı eleştirisi yer alır.
