Mısır Tarihi (Antik Çağdan Günümüze)

Mısır’ın yaklaşık 7000 yıllık tarihine kısa ve özetsel bir bakış. Antik çağlardan günümüze Mısır tarihi.

Erken Tarih. İÖ 3110’da Yukarı Mısır’ın kralı, I. Sülale’den Menesidi, Aşağı Mısır’ı ele geçererek topraklan birleştirdi. Devletin başkenti de Menfis Kenti oldu. I. ve II. Sülelelere ilişkin bilgiler çok azdır.

Erken Krallık. III. Sülalenin kralı Djoser, Sakhara’da ilk büyük piramidi yaptırdı. IV. Sülale’nin kralı Snefru Nubya’ya seferler düzenledi. O da kendine bir piramit yaptırdı. Oğlu Keops ise Gizze’deki dev piramitlerin ilkini yaptıran kişi oldu. Oğlu Kefren de ikinci dev piramidin sahibidir. Sülalenin son kralı Mikerinos da Gizze’deki üçüncü piramidi yaptırdı. V. Sülale kralları Güneş Tanrısı Ra’ya büyük önem verdiler. Bu sülalenin son kralları büyük güneş tapınakları yaptırdılar. Bu sülale Kral Unis ile son buldu. VI. Sülale Teti ile başladı. II. Pepi, 90 yıllık saltanatıyla bu sülalenin en uzun tahtta kalan kralı oldu. Bu kralla VI. Sülale de son buldu. VII.-XI. Sülaleleri temsil eden aileler üç ayrı yerden geldiler ve birbirlerine karıştılar.

Orta Krallık. II. Memtuhotep Mısır’ı yeniden birleştirdi. Sina, Suriye, Libya ve Nübye’ye seferler düzenledi. XII. Sülale I. Amenemhet ile başladı. Oğlu I. Sesostris, Mısır’daki madenleri çalıştırmaya başladı. II. Sesostris, Mısır’ı yukarı, orta ve aşağı olmak üzere üç bölgeye ayırdı. XII. Sülale, Kraliçe Sebeknefru ile son buldu. İkinci ara dönem adı verilen XIII.-XVI. Sülaleler döneminde Hiksoslar denilen Asyalı bir topluluk Mısır’a egemen oldu.

Yeni Krallık. Ahmose, XVIH. Sülale’ yi kurdu ve Mısır’ı yeniden birleştirdi. I. Tutmosis (İ.Ö 16. yüzyıl başları) dönemi Mısır tarihinde “Altın Çağ” olarak nitelenir. Krallar Vadisi’ne gömülen ilk kraldır. Mısır’ın sınırlarını Suriye’ye kadar genişletti. Oğlu II. Tutmosis, üvey kız kardeşi Haçepsut ile evlendi. Onun oğlu Ut. Tutmosis’in saltanatının ikinci yılında Haçepsut yönetimini ele geçirdi. Dönemi barış içinde geçti. III. Tutmosis (İÖ 1504-1450) 20 yıllık bir aradan sonra Haçepsut’u devirerek yeniden tahtı ele geçirdi. Filistin ve Suriye’ye seferler düzenledi. Megiddo Savaşı’nda Asyalı güçleri yenilgiye uğrattı (İÖ 1468). Yerine oğlu II. Amenhotep geçti. Onun oğlu IV. Tutmosis, Mitanni kralının kızıyla evlendi. III. Amenhotep ya da Amenofis (İÖ 1372-1354) adını Akhenaton olarak değiştirdi. Kendi adını taşıyan bir başkent yaptırdı. Aton adını verdiği tek tanrılı dini kurdu. Eşi Nefertiti, yönetimde etkili oldu. IV. Amenhotep’in yerine damadı Tutankhamon geçtiyse de genç yaşta öldü. Açığa çıkarılan mezarı,Mısır sanatının en değerli eserlerini içerir. I. Ramses XIX. Sülale’yi kurdu. Oğlu I. Seti, Sina, Filistin, Libya ve Hititlerle savaştı. Onun oğlu II. Ramses (İÖ 1312-1235) Mısır firavunlarının en ünlüsüdür. Hititlerle yapılan Kadeş Savaşı (İÖ 1285) ve banşı (İÖ 1270) onun döneminde gerçekleştirildi. 67 yıllık saltanatında Abu Simbel başta olmak üzere birçok tapınak ve saray yaptırdı. Oğlu Merneptah döneminde Mısır’a denizden istilalar yapıldı. III. Ramses (İÖ 1198-166) Mısır’ın son firavunudur. Deniz kavimleriyle uğraşmak zorunda kaldı. XX. Sülale dönemi sorunlarla geçti, güçsüz krallar ülkeyi yönetti.

Geç Dönem. XXI. Sülale’yi Painutem kurdu. Bu sülale kralları kendilerini baş rahip olarak nitelediler. I. Şeşonk XXII. Sülale’yi kurdu. XXIII. Sülale’ye ilişkin bilgiler çok azdır. Bu sülalenin son kralı IV. Osorkon’dur. Asur Kralı Assarhaddon Mısır’a yürüyerek Menfis’i aldı. XXVI. Sülale döneminde Mısır sanat alanında Eski Krallık dönemindeki doruğa ulaştı. Bu sülalenin kurucusu Saisli Necho’nun oğlu, I. Psammetik’dir. Bu dönemde Mısır’a Yunanlı ve Yahudi tüccarlar yerleşti. Asurlularla birleşerek Babillilere karşı koydu. E. Psammetik, Yunanlılara Mısır’da Naukratis Kenti’ni kurmalarına izin verdi. İÖ 525’te Persler Mısır’ı ele geçirdiler. Pelusium Savaşı’nda Pers Kralı Kambyses, II. Psammetik’i devirdi. Persler XXVII. Sülale olarak Mısır’ı yönettiler. Bu dönemde birçok ayaklanma çıktı. XXVIII. Sülale’yi bir kral temsil etti. XXIX. Sülale’nin kralları Perslere karşı Yunanlılarla birleştiler. XXX. Sülale’den II. Nectanebo, tahta oturduysa da Pers Kralı III. Arakserkses (İÖ 343-341) Nectanebo’yu güneye sürdü. XXXI. Sülale Pers egemenliğine karşı koydu.

Hellenistik Dönem. İÖ 332’de Büyük İskender, Pers Ordusu’nu yenerek Mısır’a girdi. Onun İÖ 323’te ölümü üzerine generallerinden Ptolemaios (Soter), Mısır’da kendi adını taşıyan sülaleyi kurdu. II. Ptolemaios küçük Asya’ya kadar ilerledi. Seleukos Kralı III. Antiokhos, İÖ 217’de Gizze yakınlarındaki Raphia Savaşı ile durduruldu. IV. Antiokhos, Mısır Ordusu’nu bozguna uğratıp VI. Ptolemaios’u tusak aldı. Kleopatra’ya kadar gelen Ptolemaios Sülalesi’nin kralları zayıf kişiliklidir. İÖ 51’de Kleopatra kardeşleri XIII. ve XIV. Ptolemaios ile birlikte tahta çıktı. Önce Sezar, sonra da Marcus Antonius ile ilişkileri Mısır’ın Roma’ya bağlanmasını geciktirdi.

Roma ve Bizans Dönemleri. İÖ 31′ deki Actium Savaşı’nda Kleopatra ile Antonius, Augustus’a yenilince Mısır, Roma’ya bağlandı. Bu dönemde Mısır huzur içinde yaşadı. Roma kültürü kendini her alanda duyurmaya başladı. İskenderiye bir kültür yuvası haline geldi. İS 270’teki İznik Konsili’nden sonra Mısır Kilisesi kendi yolunu seçti. Bizans İmparatoru I. îustinianos (Jüstinyen) Mısır’ı dört eyalete ayırdı. Pagan okullarıyla tapınakları kapattı. 619’da Mısır, Sasanilerin eline geçti. Bizans İmparatoru Herakleios 628’de yitirilen topraklan geriye aldı.

İslâm Dönemi. Halife Ömer döneminde, 639’de Müslümanlar Mısır’a geldiler ve 642’de Amr ibnü’l-As, İskenderiye’yi alarak tüm Mısır’ı İslâm İmparatorluğu’na bağladı. 643’te Fustat (Eski Kahire) Kenti kuruldu. Emeviler ve Abbasiler döneminde Mısır bir eyalet oldu. Tolunoğulları (868-908) döneminde Mısır, Abbasilerden koptu. 969-1171 arasında Mısır, Fatımilerin egemenliğinde kaldı. Kahire başkent oldu. Fatımileri Eyyubi dönemi (171-1250) izledi. Eyyubilerden sonra Mısır’da Memlûkların (1250-1517) egemenliği başladı. 1517’de Yavuz Sultan Selim’ in Mısır’ı Osmanlı topraklarına katmasıyla Memlûk egemenliği son buldu.

Çağdaş Dönem. Mısır yüzyıllarca Osmanlılar tarafından yönetildikten sonra 1 Temmuz 1798’de Napolyon tarafından işgal edildiyse de Akka’da Cezzar Ahmet Paşa’ya yenilmekten kurtulamadı. Ağustos 1798’de İngilizler Fransızları Abukir’de bozguna uğratınca Napolyon, Mısır’dan ayrıldı. Fransız birlikleri de Mısır’ı boşalttılar. Bu savaşlar üzerine İngiliz ve Fransızlar arasında Mısır’a egemen olma mücadelesi başladı. Osmanlı Devleti yabancı işgaline karşı 1805’te Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı vali atadı. Paşa 1848’e kadar Mısır’ı bayındır hale getirdi; yeni okullar açıldı, ordu çağdaşlaştırıldı. Sulama kanalları açılarak tarım alanları genişletildi. Mehmet Ali Paşa’ nın torunları Mısır’ı hıdiv unvanıyla yönettiler. 1869’da Süveyş Kanalı açılınca, Mısır’ın ticari önemi arttı. Eylül 1882’de İngiliz birlikleri Mısır Ordusu’nu yenilgiye uğratıp Süveyş Kanalı’na yerleştiler. İngiltere Mısır’ı denetimi altında tuttuysa da ülke resmen Osmanlı İmparatorluğu’nun toprağıydı. Ancak Birinci Dünya Savaşı başlar başlamaz Mısır, İngiliz korumasını istedi ve Osmanlı egemenliği son buldu. İngiltere 28 Şubat 1925’de Mısır’ın bağımsızlığını tanıdı, Kral Fuat tahta çıktı. İkinci Dünya Savaşı’ nda Mısır Alman ve İtalyan işgaline uğradı. 23 Temmuz 1952’deki bir askeri darbeyle Kral Faruk yurtdışına sürüldü. 18 Haziran 1953’te cumhuriyet ilan edildi.

Mısır bu tarihten günümüze kadar çeşitli darbeler ve çeşitli liderleri gördü. 2011 yılında yapılan bir darbe ile Mısır’ı tam 32 yıl boyunca yönetmiş olan Hüsnü Mübarek devrilmiştir. Yerine gelen Muhammed Mursi’nin de Abdülfettah el-sis tarafından devrilmesi ile birlikte 2015 yılı itibari ile Mısır’ı el-Sisi yönetmektedir. Türkiye’nin karşı çıkmasına rağmen hem Arap hem de dünya kamuoyu el-Sisi’yi tanımaktadır.