Mürekkep nedir, mürekkep çeşitleri nelerdir? Mürekkebin özellikleri, icadı, tarihte kullanılışı, hakkında bilgi.
MÜREKKEP
Yazı yazmakta, kitap basmakta kullanılan, çeşitli renklerde sıvı bir boyadır. Kullanıldığı işe göre çeşitli türleri vardır.
Mürekkebi ilk olarak M.Ö. 2500 yıllarında Çinlilerle Mısırlılar yapmışlardır. Mürekkebin icat edildiği tarih kesin olarak bilinmiyorsa da, bugün birçok müzelerde günümüzden 400 yıl önce mürekkeple yazılmış el yazıları bulunmaktadır. Eski Roma’nın ünlü yazarlarından biri olan Cicero‘nun anlattığına göre o çağlarda mürekkep, mürekkep balığının vücudundaki bir bezden çıkan salgıdan elde ediliyordu. Mısırlılarla Çinlilerin ise ilk mürekkebi, kömür tozu ile tutkalı birleştirerek yaptıkları sanılıyor. Mürekkep çeşitlerinden biri olan «mazı mürekkebi» XI. yüzyılda yapılmış, ondan sonra bu çeşit mürekkepler başka mürekkep çeşitlerinin yerini almıştır.
Eski çağlarda mürekkep hazır olarak bulunmaz, yazı yazanlar kendileri yaparlardı. Hattâ okula giden çocukların mürekkeplerini babaları evde hazırlardı. Eski Türk hattatlarının kullandıkları mürekkebin en iyisi, bezir yağının bir fitille yakılmasından elde edilen isten yapılırdı. «Bezir isi mürekkebi» denilen bu mürekkep, kalemden yavaşça akar, koyu siyahtır, uzun bir süre, hatta yüzyıllar boyunca rengini kaybetmez. XVIII. yüzyılın ikinci yarısından beri mürekkep fabrikalarda yapılmaya başlandı, ilkel usullerle yapılan mürekkepler yavaş yavaş ortadan kalktı.
Mürekkep Çeşitleri
Mazı Mürekkebi. — Mazıdan yapılır, takma uçla kullanılan mürekkep kalemleri içindir, mavimtırak siyah renktedir. Bu mürekkeple yazılmış yazılar güneşte solmaz, tersine rengi koyulaşır. Bu bakımdan mazı mürekkepleri en iyi mürekkep çeşitlerinden biridir.
Mürekkep yapmaya yarayan mazı, bildiğimiz mazı bitkisi değildir. «Mazı» bazı ağaçlarda, bu arada en çok mazı meşesinde meydana gelen bir urdur. «Mazı böceği» (sinips) denilen küçük bir böcek bu ağaçların yumuşak dallarını oyup yumurtalarını bu oyuklara bırakır. Ağaç zamanla bu oyukları kendi doğal dokuları ile örter. Böylece 2-2,5 cm. çapında küçük topaklar meydana gelir. Bunlar toplanıp önce ezilir, sonra sıcak suyla, «kara boya» denilen demir sulfatlarıyla, tutkalla, karbolik asitle karıştırılır. Mazı, demir sulfatlarıyla karıştırılınca kimyasal bir değişme meydana gelir, mürekkep rengini alır. Sonradan katılan asit ise mürekkebin pıhtılaşmasını önler.
Kopya Mürekkebi. — Bu çeşit mürekkeplerde daha az su bulunur. Ayrıca şeker, tutkal, gliserin katıldığı için, kopya mürekkepleri havanın oksitleme etkisine karşı koyar.
Renkli Mürekkep. — Bir sıvının içinde renk veren bazı maddelerin eritilmesiyle elde edilir. Mesela kırmızı mürekkep, «karmin» denilen kırmızı bir maddenin amonyak içinde eritilmesiyle, ya da bazı cins kaktüslerden alınan, «kokinol» denilen küçük kırmızı böcekleri toz haline getirip eritmekle yapılır.
Doğal Mürekkep. — «Sepya mürekkebi» da denir, mürekkep balığından çıkarılan siyah bir boya olan «sepya»dan yapılır.
Dolma Kalem Mürekkebi. — «Nigrosin» denilen siyah anilin boyadan yapılır. Koyulaşmadığı, tortu bırakmadığı için dolma kalemlere en uygun mürekkeptir. Ayrıca, anilin boyalarla istenilen renkte mürekkepler yapmak mümkündür. Bu anilin boyaların içine çabuk uçan bazı maddeler de katılarak yazının hemen kuruması sağlanır.
Baskı Mürekkebi. — Kitap, dergi, gazete basımında kullanılır. Başlıca Is, keten tohumu yağı, kurşun ve kobalt tozlan gibi maddelerden yapılır. Ucuza elde edilmesi için daha kalitesiz olarak yapılanlarında, keten tohumu yağı yerine madeni yağlar, siyah boya kullanılır. Bu mürekkep, macun halindedir. Baskı makinesindeki merdanelerin üzerine sürülür.
Gizli Mürekkep. — Genel olarak gözle görülmeyen, ancak ısı, ya da ışık gibi etkiler altında renklenerek görünen bir çeşit mürekkeptir. Bazı gizli işlerde, yazıları düşmanlardan, ilgililerin dışındaki kimselerden saklamak için kullanılır. Bu çeşit mürekkeplerin en çok kullanılan örneği, su içinde kobalt kloridin eritilmesi ile yapılanıdır. Bu mürekkeple yazılan kâğıt ısıtılınca mürekkep mavi bir renk alır, yazılar meydana çıkar. Bundan başka daha birçok çeşit gizli mürekkep vardır. Kurşun asetatından yapılanı kükürtlü hidrojenin etkisiyle siyah olarak görünür; kobalt nitratla yapılanı oksolik asitinin etkisiyle mavi olarak meydana çıkar; kobalt kloridi ile yapılanı ısıtılınca yeşil olarak görünür; pirinç suyu ile yapılanı ise iyotla banyo edilince belirir; limon özsuyu ile yapılan, ısıtılınca koyu kahverengi olarak görünen bir gizli mürekkep de vardır.
Çini Mürekkebi. — Daha çok ressamların kullandığı koyu siyah renkli bir mürekkeptir. M. Ö. 2600 yılından beri Çin’de kullanılmaktaydı. Çini mürekkebi, susam yağından elde edilmiş isten yapılır. Bu is eşek, ya da öküz derisinden çıkarılan bir tutkalla karıştırılır, macun haline getirilir, kurutulur, sonra da su ile karıştırılır.
