Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkışının önemi nedir? Mustafa Kemal’in 9. ordu Müfettişi olarak resmi görevleri nelerdir? Samsun’daki faaliyetler ve Samsun Raporu
Mustafa Kemal Paşa’nın böyle bir karar aldığı günlerde Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra Doğu Karadeniz’deki Rumlar, Rum Pontus Cemiyeti’nin yönetiminde Pontus devletini yeniden kurmak için çalışmaya başlamıştı. Öte yandan Amiral Calthorpe’a “Türklerin kendilerine yönelik katliamlar düzenledikleri” şeklinde şikâyette bulundular. İngiltere padişah Vahdettin’e bu bölgede çatışmaların durdurulması için baskıda bulundu. Padişah yöredeki karışıklıkların önlenmesi, Mondros Ateşkes Antlaşması’na uygun olarak padişaha bağlı bir düzenin sağlanması için Mustafa Kemal’i 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirdi (30 Nisan 1919).
Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişliğine Atanmasını Sağlayan Etkenler
*** Mustafa Kemal’in İttihat ve Terakki karşıtı olması
*** Mustafa Kemal’in, Türk ordusunun Almanların kontrolüne verilmesine karşı çıkması
*** Padişah Vahdettin’in veliahtlık döneminden itibaren Mustafa Kemal’i yakından tanıyor olması
*** Mustafa Kemal’in daha önceki başarıları
*** Mustafa Kemal’in bazı çevrelerce İstanbul’dan uzaklaştırılmak istenmesi
*** Mustafa Kemal’in üstün bir örgütleyicilik özelliğinin bulunması
Mustafa Kemal Paşa, bu göreve getirilirken kendisim| olağanüstü yetkiler tanınarak sadece askeri birliklere değil aynı zamanda mülki amirlere de emredebilme yetkisiyle bu göreve tayin edilmiştir.
Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişi Olarak Resmi Görevleri
*** Görev bölgesinde meydana gelen olayları incelemek
*** Karışıklığın çıkış nedenlerini saptamak
*** Bölgede güvenliği sağlamak
*** Orduyu terhis etmek ve elindeki silahları toplamak
*** Bölgedeki silah ve cephaneyi toplamak ve teslim etmek
*** Halka silah dağıtan kuruluşları ortadan kaldırmak
*** Hükümete karşı oluşan örgütlenmeleri önlemek
Kısaca Mustafa Kemal ingilizlerin isteklerini yerine getirmek ve Mondros Ateşkes Antlaşması’nın şartlarını uygulamak için Samsun’a gönderilmiştir.
Mustafa Kemal’in Samsun’a Gitmesinin Amaçları
*** Düşmanı yurttan atmak
*** Ordunun terhisini ve silahların toplanmasını engellemek
*** Ulusal güçleri birleştirerek milli bir teşkilat kurmak
*** Girişeceği mücadeleyi millete mal etmek
*** Milli egemenliğe dayalı, kayıtsız şartsız bağımsız, yeni ve modern bir Türk Devleti kurmaktır.
Mustafa Kemal Paşa, 16 Mayıs 1919’da yanındaki 17 kişi ile birlikte Samsun’a deniz yoluyla hareket etmiş ve 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ulaşmıştır. Halkın coşkun sevgi gösterileriyle karşılanmış ve hemen çalışmalara başlamıştır.
M. Kemal’in Samsun’a çıkışı Kurtuluş Savaşı’nın fiili başlangıcıdır.
Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışından TBMM’nin açılışına kadar geçen süre ulusal mücadelenin hazırlık dönemini oluşturur ve Kongreler Dönemi olarak adlandırılır.
Mustafa Kemal Samsun’a çıktığında ülkeyi kurtarmak isteyenlerin üç gruba ayrıldığını görmüştür:
♦ İngiliz mandasını isteyenler
♦ Amerikan mandasını isteyenler
♦ Bölgesel kurtuluş yollarını arayanlar
Bu düşünceleri yetersiz gören Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkarken kurtuluş için düşündüğü tek çare; milli egemenliğe dayalı, kayıtsız şartsız bağımsız, yeni ve modern bir Türk Devleti kurmaktır (Ulusal bağımsızlık için ulusal egemenliğe dayalı bir yönetim düşüncesi). Parolası ise “Ya istiklal, ya ölüm!”
İngilizler İstanbul Hükümeti’ne verdikleri raporda Samsun ve çevresinde Müslüman halkın Rumlara baskıda bulunduklarını ileri sürmüşlerdi. Mustafa Kemal yaptığı incelemelerde durumun İngilizlerin iddia ettiklerinin tam tersi olduğunu tespit etti, eldeki kuvvetlerden yararlanarak Samsun ve çevresindeki Rumların çalışmalarını önledi ve asayişi düzenledi. İstanbul’a ilk raporunu gönderdi.
Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’daki Faaliyetleri
Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a geldikten sonra hemen çalışmalara başladı. Önce buradaki Tümen ve Jandarma komutanlarından Pontusçu Rumlar hakkında bilgi aldı. Daha sonra da Samsun mutasarrıfını ve jandarma komutanını değiştirmiştir.
Mustafa Kemal Paşa 6 gün kaldığı Samsun’da, devamlı olarak çalıştı, askeri ve idari tedbirler aldırdı, sorumluluk alanıyla ve özellikle Erzurum’da bulunan XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’yla sürekli olarak haberleşti.
Mustafa Kemal Paşa 22 Mayıs 1919’da İstanbul’a gönderdiği raporda resmi görevini bir tarafa bırakarak gerçek düşüncesini açıkladı.
Samsun Raporu (22 Mayıs 1919)
♦ Samsun bölgesi Rumları siyasi emellerinden vazgeçerlerse olaylar kendiliğinden sona erecektir.
♦ Türklerin yabancı kontrolüne tahammülü yoktur.
♦ Yunanlıların İzmir’de hakları yoktur; işgal geçicidir.
♦ Millet, milli bağımsızlık ülküsü etrafında birleşmiştir; bunu gerçekleştirmeye çalışacaktır. Önemi
♦ Ulusal mücadelenin ilk raporudur. Mustafa Kemal’in milli mücadeleyi başlatacağının ilk göstergesidir.
♦ Mustafa Kemal’in yetkilerini aşarak vatanın bütünüyle ilgilendiğini göstermektedir.
♦ İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri’nin isteklerine ters düşmüştür.
♦ Sömürgeciliğe ve manda yönetimine karşı çıkılmıştır.
♦ İzmir ve Samsun’daki direnişler haklı gösterilmiştir.
İngiliz işgalinde olması, şehirde Rum çetelerinin ve silahlı adamlarının varlığı, çok sayıda yabancı kontrol subayı ve memurlarıyla ajanların bulunması nedeniyle Samsun Mustafa Kemal için güvenli değildi. O bir an önce Anadolu’nun daha iç kısımlarına girmek ve halkla temasa geçmek, onları yaklaşmakta olan tehlikelere karşı uyarmak ve silahlı bir direnişe davet etmek gibi asıl görevini yerine getirmek istiyordu. Müfettişlik bölgesi içinde, göreviyle ilgili incelemelerde bulunmak amacıyla iç kısımlara geçmek istediğini 24 Mayıs’ta İstanbul’a bildiren Mustafa Kemal Paşa önce Havza’ya gitti.
