Mutasyon (Değişim) ne demektir? Mutasyon çeşitleri nelerdir? Mutasyon nasıl gerçekleşir? Mutasyon hakkında bilgi.
DEĞİŞİM (MUTASYON), genlerin etkilenmesi sonucu bir türün şu ya da bu özelliğini kesin olarak değiştiren ani ve gelişigüzel oluşum. 1892’de Hollandalı botanikçi Hugo De Vries, bitkilerde yapay olarak değişinimi (mutasyon) gerçekleştirdi. Böylece Darwin’in evrim kuramı iyice rayına oturdu. Daha sonra biyoloji uzmanı T.H. Morgan bir sirkesineği (drosophila) kolonisi üzerinde olumlu çalışmalar yaparak 600’den fazla değişinim gerçekleştirdi. Bu değişinimlerin oranı yüz binde birdi.
İnsanlar, ana ve babalarından gelen 23 çift kromozomdan oluşur. Kromozomlar kişinin özelliklerini taşıyan ve proteinlerden oluşan zincirler biçimindedir. Bu zincirin her halkası bir özelliği taşıdığından halkalardan birinin bozulması, özelliği tümüyle bozar ve yeni bir özellik oluşturur. Örneğin özellik taşıyan şifre “bir tel dik saç yap” olsun. Buradaki bir harf değişimi şifreyi “bit elt iks açy aar” biçiminde tümüyle bozacak ve yepyeni bir özellik ortaya çıkaracaktır. Değişimin hücre dışına taşmayan ve genellikle DNA moleküllerinde oluşan rastlantısal bir olay olup, oluşan yeni özellikler kalıtsaldır. Çokhücreli organizmalarda değişinim ancak üreme hücresinde olursa yavrulara geçebilir. Genlerin bozulmasında söz konusu olan DNA molekülünün azotlu bazlarının (adenin, guanin, thymin, cytosin) bir bölümünde oluşan değişmelerdir. Bu rastlantısal değişiklikler kimi zaman hastalıklara neden olurlar. Gendeki bozukluklar enzimlerin oluşumunu engeller. İnsanlarda işeme (fenilketonüri) hastalığında da bir enzimin yokluğu söz konusudur. Böylece geri zekâlılığa yol açan birtakım biyokimyasal bozukluklar oluşur.
Normal hemoglobinin amino asitlerinden birinin yerini yetersiz bir amino asitin almasıyla “orak hücreli” anemi (kan-sızlık-siyah ırkta görülür) oluşur. Böyle bir hemoglobin oksijen taşıma yeteneğine sahip olmadığından birey yetişkin yaşa gelmeden ölür. Albinizmde ise renk hücreleri oluşmadığından bireyler renksizdir. Hücre bölünmeleri sırasında da değişinim olabilir. Yeni oluşan yavru hücreler arasında kromozom dağılımı hatalıdır. İnsanda 46 olan kromozom sayısı değişir. Belirme olasılığı 700 binde bir olan hücre fazlalığında (mongolizm) hastalar özel bir biçim bozukluğu, enfeksiyonlara karşı gözle görünür bir duyarlık ve 6-7 yaş düzeyini aşmayan bir zekâ yaşına sahiptirler. İnsanlarda 13. ve 18. kromozom çiftinde oluşan değişinimler ölümle sonuçlanır. Kromozom sayısındaki değişiklikler insan ruhuna da etki eder.
Erkeklerde normal olan XY kromozomu yerine XXY kromozomu bulunanlar dişiliğe yönelir; XYY olanlarsa caniliğe ve saldırganlığa eğilimlidir. Bu kişilerde suç oranı çok yüksektir. Mitokondrilerdeki (hücrelerin oksijeni kullanmasını sağlayan bölüm) DNA’ ların değişinimi solunum yolları bozukluklarına neden olur. X ve Gama ışınları, morötesi ışınlar, iyonlaştırıcı ışınlar değişinime yol açar. Değişinimlerin kalıcı olabilmeleri için değişinime uğrayan bireylerin yaşam koşullarına uyum göstermesi gerekir. Örneğin dişsiz oluşan bir köpekbalığı aç kalacağı için ölecektir. Böylece oluşan değişinim de canlının ölmesiyle yok olacaktır. Boyu aşırı uzayan bir tavşan yaşasa bile kendine eş bulamayacağından üreyemeyecek, böylece değişinim son bulacaktır. Değişinimin uygun olduğu durumlarda değişinime uğrayan birey, türdeşlerinden daha ayrıcalıklı duruma gelecek ve yeni özelliğini aktarabileceği bir eş bulabilecektir. Dolayısıyla değişinim kuşaktan kuşağa geçecek ve o türün özelliklerinden biri olacaktır.
Kaynak: pixabay.com
MUTASYON ÇEŞİTLERİ
1) Nokta Mutasyonlar: DNA molekülünün çeşitli kısımlarında, yer yer nükleotit değişmeleri veya kaybolmaları şeklinde gerçekleşir.
Ör: Adenin yerine Timin gelmesi gibi…
2) Kromozom Mutasyonları: Kromozom yapısında oluşan mutasyonlardır. Kromozom seviyesindeki mutasyonlar: Koromozom parçalarının başka bir kromozoma eklenmesi, kaybolması, mayoz sırasında homolog kromozom çiftlerinin ayrılmaması şeklinde gerçekleşir.
Mutasyonlar, oluştukları hücre çeşidine göre de ikiye ayrılırlar:
1- Germinal Hücre Mutasyonları: Eşey hücrelerinde oluşurlar. Bireyin kendisini değil, fakat oğul bireyi etkilerler.
2- Somatik Hücre Mutasyonları: Vücut hücrelerinde ortaya çıkarlar. Oğul bireylere iletilmezler.
Mutasyonlar, DNA’dan kaynaklandığı gibi, DNA üzerinden RNA sentezlenirken de olabilir. (Transkripsiyon hataları). Ayrıca Translasyon sırasında da mutasyon meydana gelebilir. Her iki durumda da hatanın meydana geldiği hücre etkilenir, oğul döllere iletim söz konusu değildir.
Mutagenler: Mutasyonu arttırıcı etkenlerdir.
Bunlar: 1- Sıcaklık
2- PH derecesi
3- Radyasyon
4- Kimyasal bileşekler olarak gruplandırılabilir.
