Ünlü astronom, mühendis ve matematikçi Nasirüddin-i Tusi neler yapmıştır? Nasirüddin-i Tusi’nin çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
Foto: nkfu.com
NASİRÜDDİN-İ TUSİ
1201 – 1274
TUS – MERAGA
ASTRONOM – MATEMATİKÇİ – MÜHENDİS
COĞRAFYACI – HUKUKÇU – İLAHİYATÇI
Gökbilim tarihinde ünlü Meraga Gözlemevi’nin kurucusu olarak tanınan Nasiruddin-i Tusi’nin tam adı, Ebu Ca’fer Nasiruddin-i Muhammed b. Muhammed b. el-hasen Ebubekir el-Tusi’dir. Horasan’ın Tus kentinde 1201 yılında doğmuştur. Çocukluğu ve gençliği Tus şehrinde geçen Tusi, hukuk, ilahiyat, astronomi ve matematik eğitimi almıştır. Bir süre Alamut Kalesi’nde bulunan Tusi, İlhanlı hükümdarı Hülagu Han tarafından Alamut Kalesinin ele geçirilmesiyle onun hizmetine girmiş ve zekasıyla etkilediği Hülagu Han’ın danışmanları arasına katılmıştır.
Hülagu Han’ın sağladığı olanaklarla bilimsel çalışmalarını sürdüren Nasiruddin-i Tusi, 12 yıl boyunca burada gözlemlerde bulunarak astronomi tarihinin önemli eserlerini hazırlayacağı Meraga Gözlemevi’ni kurmuştur.
Ünlü bilgin 1274 yılında Bağdat ziyareti sırasında vefat etmiştir.
Nasirüddin-i Tusi Balmumu Heykeli – Foto: nkfu.com
Bilime Katkıları
* Tusi, Türk bilim tarihindeki en önemli gözlemevlerinden biri olan Meraga Gözlemevi’ni kurmuştur.
Meraga, gözlem aletlerinin zenginliği ve gözlemevinde çalışan bilim insanlarının sayısı ve seçkinliği bakımından, daha önce kurulmuş olan gözlemevlerinden çok ilerideydi. Burada kullanılan gözlem araçları dakik gözlem yapmayı sağlayacak nitelikteydi ve o dönemde Batı’da bu ayarda bir gözlemevi bulunmuyordu. Batı’da bu nitelikte bir gözlemevinin kurulması ancak 16. yüzyılda Tycho Brahe’nin Uraninberg gözlemeviyle gerçekleşmiştir.
* Tusi, Meraga Gözlemevi’nde 12 yıl süren gözlemleri sonucunda yüzyıllarca astronomların temel başvuru kaynağı Zic-i İlhani’yi hazırlamış, el-Tezkire fi’İlm el-Hey’e adlı astronomi kitabını kaleme almıştır.
Zic-i İlhani, o döneme kadar yazılan yıldız kataloglarının içinde en gelişmiş olanıdır. Katalogda çeşitli yıldızların ve 256 şehrin koordinatları yer almaktadır. Kitabında ortaya koyduğu bilgiler ve önerdiği yeni yöntemler Batı’nın ünlü astronomu Kopernik’e (1473-1543) giden yolu açmıştır.
* Tusi, astronominin yanı sıra trigonometri alanında da bugüne ışık tutan çok önemli çalışmalar yapmıştır. Trigonometrinin bağımsız bir bilim dalı haline gelmesi onun çalışmaları sonucunda gerçekleşmiştir.
Nasiruddin-i Tusi’nin trigonometri üzerine yazdığı kitabı modern trigonometride bugün de ele alınan bütün formülleri içermesi bakımından oldukça değerlidir ve o dönemde uzun yıllar el kitabı olarak kullanılmıştır.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
