Nevit Kodallı’ya ait eserler, operalar. Nevit Kodallı Van Gogh ve Gilgameş operaları konusu özellikleri, hakkında bilgi.
Nevit KODALLI
12 Ocak 1924, Mersin – 1 Eylül 2009, Mersin
Türk bestecisidir. Ankara Devlet Konservatuarı’nda Necil K. Akses’ in, Paris’te Nadia Boullanger ve Ecole Normale de Musique’de Arthur Honegger’in öğrencisidir. Ankara Devlet Konservatuarı’nda kontrapunta, fuga, biçim ve çalgı bilgisi öğretmenliği yapmıştır. Genellikle klâsik biçimlere ve Türk halk müziğine bağlıdır. Başlıca yapıtları: «Van Gogh» ve «Gilgames» adlı operalar, «Atatürk Oratoryosu», senfoni, yaylılar için sinfonietta, piyano sanatı, ses ve piyano için «Garip Şiirler».
VAN GOGH
Beş tabloluk operadır.
- Metin: Bülent Sokollu, Dr. Orhan Asena ve Aydın Gün.
- Bestecisi: Nevit Kodallı
- İlk oynanışı: 1957 Ankara.
- Başlıca kişiler: Van Gogh (Tenor), Bekçi (Bas), Ursula (Soprano), Bir Kadın (Soprano), Théo (Tenor), Kay (Soprano), Maya (Soprano), Gauguin (Bas), Postacı Roulin (Bariton), Rachel (Soprano), Madame Louis (Soprano), Dr. Gachet (Bariton).
- Konunun geçtiği çağ ve yer: 19’uncu yüzyılın ikinci yarısında Londra, Etten, Arles ve Auveurs sur Oise.
Konusu:
Ressam Vincent van Gogh uzunca süre kaldığı Londra’da pansiyon sahibesinin kızı Ursula’yı sevmişse de karşılık görememiştir. Aradan yıllar geçmiş, kızı görmek istemiş fakat Ursula’nın düğün töreniyle karşılaşmıştır. Sanatçı bu olay üzerine yurduna, Hollanda’da Etten kasabasına dönerek durmadan resim yapmaya koyulur. Oysa çevrede ona deli gözüyle bakılmaktadır. Kardeşi Théo Paris’de bir galeri açacağını haberler. Vincent resim yapacak o satacaktır Ressam bu güzel haberi kuzeni Kay’e haber vermek ister, onu Paris’te götürecektir. Fakat Kay de onu iterek uzaklaşır. Vincent önce Paris’e gelmiş, oradan Toulouse-Leutrec’in öğüdü üzerine güneye, Arles’a gitmiştir. Bu sıcak ve doğa zenginlikleriyle dolu bölgede coşkuyla çalışırken ressamdaki kadın sevgisi esin ve dehanın simgesi Maya belirir. Maya âşıktır ona. Sevgisini açıklar, ressamı uyur bırakarak gider. Arkadaşı Gauguin ve postacı Roulin Vincent’i gece tarlada uyur bulurlar. Gauguin durmadan Maya’yı sayıklıyan ressama bir düş gördüğünü söyler, acıktığını, geneleve gideceğini bildirir. Van Gogh genelevde Gauguin’le tartışır, sonra dostu Rachel’le odalarına çekilir. Genelev sahibesi Madame Louis aldığı birkaç tabloyu Gauguin’e gösterir, bunların Toulouse-Lautrec’e ait oluşu ressamı şaşırtmıştır, Vincent’i çağırır. Fakat Vincent korkunç sara kriziyle sarsılmaktadır. Bir ara odasına koşar, kulağının birini keser, hatıra olarak Rachel’e verir. Van Gogh birkaç gün sonra tarlada çalışırken göğsüne bir kurşun sıkmış, tavan arasındaki odasına taşınmıştır. Dr. Gachet koşup gelen Theo’ya durumunun umutsuz olduğunu söyler. Vincent bir ara kendine gelir, Theo’ya yardımları için teşekkür ederek son nefesini verir.
Operanın metni Amerikalı yazar Irving Stone’un ünlü ressamın yaşamı üzerine yazdığı «Lust for life» adlı yapıtı temel tutularak hazırlanmıştır. Kodallı müziksel yapıda daha çok öğretmeni A. Honegger’in de üyesi bulunduğu «Les Six – Altılar» grubuna özgü prensipleri uygulamış, monolog ve diyaloglarda ezgisel bütünlüklerden yeterince kaçınmış, her tabloyu kısa ön müzikleriyle başlatmıştır.
GİLGAMEŞ
Dört perdelik operadır.
- Metin: Orhan Asena.
- Bestecisi: Nevit Kodallı
- İlk oynanış: 1965 Ankara.
- Başlıca tipler: Gilgameş (Bas), Korobaşı (Tenor), Ninsun (Mezzosoprano), îştar (Soprano), Me-Li-Za (Soprano), En-Ki-Du (Bariton), Anu (Bas), Antum (Soprano), Kör (Tenor), Ursunabi (Tenor), Utnapiştim (Bas).
- Konunun kaynağı: Mezopotamya’da Sümer uygarlığından «Gilgameş Destanı».
Konusu:
Acımasız Uruk Kralının kızı Nin Sun, Güneş Tanrısı Şamaş’ dan olan çocuğu Gilgameş’i babasının öldürmesinden korkarak bir kuleye saklamış, bebeği bir kartal büyütmüş, bir çoban eğitmiştir. Çobanın kral tarafından öldürülmesi üzerine Gilgameş, haksızlığa ve zulme karşı savaşmaya yemin etmiştir. Sonunda kral öldürülmüş, Gilgameş tahta çıkmış, ancak halkına büyük vaadlerde bulunması tanrıları kızdırmıştır. Tanrılar öç amacıyla En-Ki-Du adıyla bir yaban adamı yaratıp, genç krala saldırtırlar. Nin Sun yaban adamına Me-Li-Za adlı fahişeyi gönderip onu güçten düşürür, oğluyla yaptığı karşılaşmada yenilgisini sağlar. Gilgameş durumu öğrendiğinde En-Ki-Du’yu bağışlar, onu dost bilir, yanına alıp tanrıların gönderdiği Göklerin boğasına karşı beraber savaşmalarını önerir. İki yiğit düşmanlarını öldürünce tanrılar bu kez aralarından üçünü seçip yeryüzüne indirirler. Bunlardan biri Güzellik Kraliçesi İştar’dır Tanrıça önce Gilgameş’i baştan çıkarmaya çalışır, başaramayınca En-Ki-Du’ya yönelir, yaban adamı Tanrıçayı kucaklar ve ölür. Gilgameş arkadaşının ardından yas tutarken bir kör gelip ona ölümsüzlüğün sırrını bilen Utnapiştim’e gitmesini öğütler. Gilgameş sırrı bir tür Nuh Peygamber olan, kendi canını ve canlıları Tufan’dan kurtaran Utnapiştim’den öğrenirse de ölümü yeğ tutar, âşık olduğu İştar’a sarılır. Yiğit efsane kahramanı ölmez ama yüzünü yitirmiştir. Perde tanrılar korosuyla iner.
Mezopotamya uygarlıklarından Sümer’de Uruk kenti beyi Gilgameş’in öyküsü, insanlık tarihinde ilk destan örneği olarak kabul edilir. Destan, insanoğlunun somuttan soyuta, öğeden anlama geçişin ilk belgesi sayılmış, üç kez baştan yazılmış, her kez özveri, insan sevgisi ve baskıya karşı başkaldırı gibi temel inançları dikkatle savunulmuştur. «Gilgameş»in öyküsünü yazar Orhan Asena «Tanrılar ve insanlar» adlı oyununda işlemiş, yapıt yirmi yıl önceleri Devlet Tiyatrosu programına katılmıştı Oyunun sahne müziklerini besteleyen Nevit Kodallı’nın yazarla işbirliği «Tanrılar ve İnsanlar»ın bu kez «lirik tiyatro» biçiminde işlenmesi tasarısını doğurmuştur.
«Gilgameş»in müziği bestecinin öteden bu yana bilinen tutumuna koşut bir görüntüye sahiptir, yenilikçi yönü yoktur. Yapıt, «Van Gogh»da yakınlık kurduğumuz armonik paletin özelliklerini yansıtır, kulağı irkiltmeyi istemeyen bir gözetimin belirtileri kolayca sezilir.
