Nitroselüloz nedir, özellikleri nelerdir? Nitroselüloz kim tarafından keşfedilmiştir, yapısı ve kullanımı nedir, hakkında bilgi.
Nitroselüloz Nedir?
Nitroselüloz; kolayca tutuşabilen selüloz nitrat bileşiğinin yaygın adıdır. Selüloz nitratlar, selülozik malzemelerin, genellikle de pamuk linterinin ve odun hamurunun nitrik esteridir. Çok hafif beyaz bir madde olan nitroselüloz, işlenmemiş selülozun lifli yapısının bir bölümünü korur. Isıya karşı dayanıklı değildir ve dikkatle hazırlanmış bir örnek bile 150°C’nin üstünde derhal tutuşur.
T.-J. Pelouze 1838’de pamuğun derişik nitrik asit içine daldırıldığında patlayıcı hale geldiğini buldu. C.F. Schönbein ise 1845’te pamuğu nitrik asit ve sülfürik asit karışımına daldırdıktan sonra fazla asidini gidermek için yıkadı ve bu yolla nitrolanmış pamuğu elde etti. Prusya ordusunda binbaşı olan E.Schultze yaklaşık 1860’ta nitroselülozlu karışımdan yararlanarak pamuk barutunu üretmeyi başardı.
Kuru ya da nemli nitroselülozun fünye yardımıyla patlatılabileceğinin bulunmasından sonra, 1880’lerde jelatin haline getirilmiş nitroselüloz güçlü patlayıcı olarak kullanılmaya başladı. Nitroselüloz kararlı bir madde değildir; ayrışmaya başladığında ortaya çıkan ürünler katalizör işlevi görür ve ayrışmanın sürmesine neden olur. Bu tepkime durdurulmazsa patlamayla sonuçlanır. Sir Frederick Augustus Abel 1868’de nitrolamadan sonra uygulanan yıkama işlemlerinin nitroselülozun asidini yeterince gidermediğini buldu. Daha etkili yıkama işlemlerinin geliştirilmesiyle malzemenin nitelikleri iyileştirildi, ama gene de nitroselülozlu fişeklerin patlamasının önüne geçilemedi. Paul Vieille, ayrışma ürünlerinin katalizleyici etkisini nötrleştirmek için nitroselüloza özel kararlılaştırıcılar kattı; bunun sonucunda ilk kararlı ve güvenilir barut türü olan dumansız barut elde edildi.
Pamuk barutu, yüzde 13’ün üzerinde azot içeren nitroselülozdur. Asetonda çözünür, ama eter ve alkol karışımlarında çözünmez. Barut yapımında ya tek başına ya da daha düşük dereceli nitroselülozlarla karıştırılarak kullanılır. Nemli pamuk barutu eskiden güçlü bir patlayıcı olarak yaygın biçimde kullanılmıştır.
Tümüyle nitrolanmamış selüloza kollodyum pamuğu, piroksilin ya da (eter-alkol karışımında çözündüklerinden) çözünür nitroselüloz denir. Bunlar pamuk barutuna göre daha zayıf patlayıcılardır. Yüzde 12’ye kadar azot içeren kollodyumdan vernik ve selüloit plastik malzemelerin yapımında yararlanılır. Eskiden yaklaşık yüzde 11,5 oranında azot içeren nitroselülozlar yapay ipek olarak kullanılmış, ama bunlar daha sonra yerlerini rayon gibi öbür yapay malzemelere bırakmıştır. Aynı malzeme, selüloz asetat plastiklerinin geliştirilmesine değin fotoğraf filmi üretiminde de kullanılmıştır. Yüzde 12 oranında azot içeren kollodyum, barut ve jelatin kıvamında dinamit yapımında kullanılır.
Dmitri Mendeleyev’in elde ettiği piroselüloz, eter-alkol çözücüsünde çözünme özelliğini koruyan en yüksek azot içerikli (yüzde 12) nitroselüloz türüdür; barut üretiminde piroselülozdan yaygın olarak yararlanılır.
Kaynak – 2
Nitroselüloz nedir? Nitroselülozun özellikleri nelerdir, nasıl elde edilir, kullanımı, hakkında bilgi.
Nitroselüloz Nedir?
Nitroselüloz; Selülozun, nitrik asitle nitrolanmasından meydana gelen bir bileşiktir. «Dinitroselüloz», «trinitroselüloz» olmak üzere iki cinsi vardır.
Dinitroselüloz (Kolodyum pamuğu) — Saf selülozun sülfürik ve nitrik asit karışımıyla işlenmesinden elde edilir. Aseton da, eterde çözünür. Eterli çözeltisine «kolodyum» denir. Kolodyumun, kafuru ile yoğrulmasından plastik bir madde olan «selüloit» elde edilir. Eskiden film yapımında kullanılan bu madde yanıcı olduğundan bugün flim yapımında başka maddeler kullanılmaktadır.
Trinitroselüloz (Barut pamuğu) — İçinde %13’ten fazla azot vardır, yalnız asetonda çözünür.
Her iki cins nitroselüloz önemli patlayıcı maddelerdendir. Dinitroselüloz «dumansız barut» olarak tüfek, top mermilerinin barut haklarında, nitrogliserile karıştırılarak da jelatinli dinamitlerde kullanılır. Trinitroselüloz mayın ve torpilerin doldurulmasında kullanılmaktadır.
