Nizamülmülk Kimdir? Türk Dünyasının Büyük Vezirlerinden Nizâmülmülk’ün Hayatı

3
Advertisement

Nizamülmülk Kimdir? Türk dünyasının en büyük vezirlerinden kabul edilen Nizamülmülk hayatı, biyografisi, dönemi, Hasan bin Ali Nizamülmülk eserleri hakkında bilgi.

Nizamü'l-Mülk

Nizamülmülk; (1018 – 1092), Büyük Selçuklular devrinde, İran asıllı ünlü bir Türk devlet adamıdır. Tûs (Meşhet) yakınlarında doğdu. Asıl adı Hasan’dır. Zengin bir ailenin çocuğuydu. Mükemmel bir öğrenim gördü. Yazı dilinin mükemmelliği, uyanık zekası, çok iyi konuşması ile dikkati çekti. Daha Tuğrul Bey zamanında Selçuklu Türk İmparatorluğu hizmetine girdi. Tuğrul Bey’den sonra yeğeni Alp Arslan tahta çıkınca, Nizamülmülk de Büyük Türk Hakanlığı vezirliğine (başbakanlığa) getirildi. Bundan sonra ölümüne kadar 29 yıl bu mevkide kaldı, Alp Arslan’la oğlu Melikşah’ın başbakanı olarak yeniden düzenlenen muazzam Türk İmparatorluğumun idaresinde birinci derecede hizmet etti.

Nizamülmülk, bu arada, Gazneli ve Karahanlı Türk imparatorlukları teşkilatını, daha büyük ölçüde, daha yenileştirerek Selçuklu devletine uyguladı. Ayrıca, Kahire’deki Ezher’e karşılık, başta Bağdat olmak üzere, Türk imparatorluğunun büyük şehirlerinde «Nizamiye» denen büyük üniversiteler kurdu. Nizamülmülk bir İsmaili fedaisi tarafından hançerlenerek öldürüldü.

Türk ve İslam tarihinin en büyük vezirlerinden sayılan Nizamülmülk, «Siyasetname» adlı çok önemli Farsça eserinde, devlet idaresindeki ilkelerini anlatır, Türk imparatorluğunun devlet düzeni üzerinde geniş ölçüde bilgi verir. Bu eser pek çok kere basıldığı gibi, Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca, Rusça gibi birçok dillere çevrilmiştir. Damat Şerif Paşa’nın Türkçe çevirisi 1954’te İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi tarafından yayınlanmıştır.


Kaynak – 2

Nizamülmülk; Hasan bin Ali Selçuklu veziridir. (Tus/Horasan 1018-Nihavend 1092). Horasan genel valisinin yanında, Gazne Sultanı I. Mesut’un sarayında görev aldı. Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’in (1038-1063) son yıllarında devlet hizmetine girdi. Alparslan’ın Büyük Selçuklu sultanı olmasıyla 7 Aralık 1063’te vezirliğe getirildi. Abbasi Halifesi Kaim bi-Emrillah tarafından “devletin düzeni” anlamına gelen Nizamülmülk ve Kıva-müddevle unvanlarıyla onurlandırıldı. Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan ve oğlu Melikşah dönemlerinde, 29 yıl süreyle baş vezirlik yaptı. İç güvenliği sağlamak için Hemedan’a gittiğinden Malazgirt Savaşı’nda bulunmadı; bu savaş dışında Alparslan’ın yaptığı tüm seferlere katıldı. Kasım 1072’de suikaste uğrayan Alparslan, tüm önlemlerin alınmasını ve Melikşah’ı Büyük Selçuklu tahtına çıkarmasını istedi.

Advertisement

Kirman Selçuklularının kurucusu Kavurd’a karşı Melikşah ile birlikte hareket etti. 1073’te Hemedan yakınlarındaki savaşta Kavurd ve oğullarının tutsak edilip öldürülmesinde rolü oldu. Böylece tahtını güvence altına alan Melikşah, onu babası dönemindeki yetkilerle yeniden baş vezir atadı. Nihavend yakınlarında konakladığı sırada dilekçe vermek bahanesiyle yanına gelen bir Batıni fedaisi tarafından hançerlenerek öldürüldü. Suikastte Melikşah’ın öteki veziri Taçülmülk’ün de parmağı olduğu ileriye sürüldüyse de belgelenemedi. Nizamülmülk kurduğu yönetim örgütüyle devletin sağlam temeller üzerine oturmasını sağladı. Askeri alanda da yenilikler getirerek iktâ (dirlik) denen sistemi, yasalara bağladı. İktâ sahiplerinin devlete olan sorumluluklarını artırdı.

Osmanlı Devleti’nde yüzyıllar boyunca kullanılan benzeri sistemlere kaynaklık etti. Mezhep çatışmalarım ve kırgınlıkları ortadan kaldırılmayı amaçlayan bir politika izledi. Adıyla anılan Nizamiye medreselerini ülkenin çeşitli yerlerinde kurdurarak Sünnilik öğretisinin yaygınlaşmasına yardımcı oldu. Politik görüşlerini kitaplaştıran bir aydın olarak da dikkati çekti. Farsça yazdığı Siyasetname’te (1087-1092) devlet yönetiminin ana kurallarını belirledi.


3 yorum

Reply To gizem tuzcu Cancel Reply