Nogaylar kimdir, nerede yaşamaktadırlar? Nogayların özellikleri nelerdir? Nogaylar’ın tarihçesi, Nogaylar hakkında bilgi.
Nogaylar
Nogaylar; Moğolca mangitlar, Türk kökenli halktır. 1267-99 arasında Altın Orda yönetiminde büyük bir nüfuz kazanan Emir Nogay’ın öldürülmesinden sonra, ona bağlı boylar Nogaylar adıyla anılmaya başladı. Aşağı İdil (Volga), Yayık ve Emba ırmakları arasındaki bölgede bulunan göçebe Nogaylar hana bağlı mirzalar tarafından yönetiliyordu. 16. yüzyılın ilk yarısında Astrahan Hanlığı yönetiminde de etkili olan Nogaylar, Kazan Hanlığı’nı ele geçiren Rusların baskısı sonucunda 1557-58’de Büyük Nogaylar ve Küçük Nogaylar olmak üzere ikiye ayrıldı. İsmail Mirza’nın önderliğindeki Büyük Nogaylar, Rus egemenliğini tanıyarak İdil’in doğusunda kalırken, Bilek Bulat Mirza yönetimindeki Küçük Nogaylar Kırım hanı I. Devlet Giray’ın yurtluk olarak verdiği Kuban boyu ile Azak Kalesi arasındaki bölgeye göç ettiler. Bir süre sonra da Özi Kalesi’nin batısında Turla ile Tuna ırmakları arasına yerleştirildiler. Ruslara karşı yapılan savaşlara katılan Küçük Nogaylar, Rusların Kırım’ı işgali ve Tuna boylarına doğru yayılması üzerine de Osmanlı topraklarına sığındılar; daha çok Eskişehir yöresine iskân edildiler.
Büyük Nogaylar
Büyük Nogaylar ise bulundukları bölgede başlayan kıtlık nedeniyle 1601’de Kuban Irmağı boylarına gittiler. 1603’te Rusya’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen bazı Büyük Nogay emirleri, Osmanlılardan ve Kırım hanlarından destek göreceklerini umarak bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bir süre sonra Kalmukların istilasına uğradılar. 1770’te Ruslarla bir anlaşma yapan Nogaylar, Kuban bölgesinde bağımsız bir hanlık kurmalarına izin verilmesi koşuluyla Rus korumasına girdiler. Ama bu amaçla bölgeye göç edince 1777’de Rusların kıyımına uğradılar. Kurtulanların bir bölümü Osmanlılara sığındı. Yerleşik yaşama geçmeleri koşuluyla yaklaşık olarak bugünkü Krasnodar (Rusya Federasyonu’nda) bölgesinde yer alan Hanlar ve Anapa kaleleriyle Laba Irmağı boyunca iskân edilen Nogayların bazısı daha sonra gene eski topraklarına döndü. Nogay göçleri 19. yüzyılın sonlarına değin sürdü.
Günümüzde yoğun olarak Karaçay-Çerkes Özerk Yönetim Birimi’yle Stavropol’da ve Dağıstan Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Nogayların gelişmiş sözlü edebiyat ürünleri ancak 19. yüzyıl sonunda derlenerek yazıya geçirilmiştir. Dilleri, Orta Türkçenin bir lehçesi olan Nogaycadır. Kafkasya’daki nüfusları 60 bin dolayındadır.
