Noktalama İşaretler ve Kullanıldıkları Yerlerin Örneklerle Anlatımı (Detaylı)

0
Advertisement

Noktalama işaretleri nelerdir ve nasıl kullanılırlar? Noktalama işaretlerinin isimleri, kullanıldığı yerler, yazılışları hakkında bilgi.

noktalama işaretleri

Noktalama İşaretleri

Yazının, doğru ve anlaşılır olması, anlatılmak istenilen duygu ve düşüncelerin etkili olabilmesi için noktalama işaretleri kullanılır. Başlıca noktalama işaretleri şunlardır.

nokta

► 1) NOKTA (.)

Nokta işaretinin başlıca kullanım yerleri şunlardır:

a- Yargı bildiren söz birliklerinden sonra kullanılır.
ÖRNEKLER:
  • Bu gece çok çalışacağım. Dün seni sözleştiğimiz yerde çok bekledim.
  • Bugün çok yorgunum.
b- Bazı kısaltmalardan sonra kullanılır.
ÖRNEKLER:
  • bak. (balanız)
  • sok. (sokak)
  • vb. (ve benzeri)
c- Sıra gösteren sayılardan sonra kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • II. Murat
  • 2. Dönem
  • 18. Madde
ç- Günleri gösteren tarihler arasına konur.
  • 3.3.1958
  • 18.10.1992
d- Zaman gösteren saat ve dakikalar arasına konulur.

ÖRNEKLER:

  • 9.35 12.05
UYARILAR:

1- Gazete, dergi, kitap, şiir ve bölüm başlıklarından sonra nokta konulmaz.

Advertisement

ÖRNEKLER:

  • Anayasa
  • Süleymaniye’de Bayram Sabahı Türk Dili Dilin Önemi

2- Başlıklardan sonra soru ve ünlem işaretleri kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Turfa mı Turfanda mı?
  • Çanlar Kimin İçin Çalıyor?

virgül

► 2) VİRGÜL (,)

a- Yazıda sıralanan eşgörevli sözcükler, sözcük grupları ve aralarında şekil ve anlamca ilişki bulunan sıralı cümleler arasına konur.

ÖRNEKLER:

  • Sofraya salata, çorba, pilav ve diğer yemekler hep beraber gelmişti.
  • Yeni gelen öğretmen uzun boylu, kır saçlı, buğday benizli, yakışıklı birisidir.
  • Öğretmen odaya girdi, çantasını aldı, kapıya doğru yürüdü, çıktı, gitti.

b- Cümle içinde açıklayıcı ve tamtıcı nitelik taşıyan ara sözleri ve ara cümleleri ayırır. Çizgi ve parantez içine de alınabilir.

ÖRNEKLER:

  • Süreyya, halamın kızı, bir ay sonra evleniyor.
  • Bütün okullar, bizim okul hariç, yarın açılıyor.

c- Hitaplardan sonra kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Değerli arkadaşım,
  • Sevgili öğrenciler,

ç- Anlamı güçlendirmek için yapılan tekrarlar arasına konulur.

Advertisement

ÖRNEKLER:

  • Akşam, yine akşam, yine akşam Göllerde bu dem bir kamış olsam!
  • A. Haşim

d- Evet, hayır ve yok gibi kabul ve ret sözcüklerinden sonra kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Evet, onu tanıyorum. Hayır, onu hiç görmedim,

e- Özneden sonra kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Öğretmen, bugünden geleceği görerek öğrencilerini ona göre hazırlayan bir eğitimcidir. Kalem, kılıçtan daha güçlüdür,

f- Tırnak işareti içine alınmamış başkalarına ait sözlerin sonuna konulur.

ÖRNEKLER:

  • Size sonsuz güvenim var, dedi ve gitti. El elden üstündür, sözü bir gerçeği vurgulamaktadır.

g- Bir addan önce gelen adlaşmış sıfattan sonra kullanılarak anlam karışıklığını önler.

ÖRNEKLER:

  • İhtiyar, oğluna bu konuda pek güvenmiyordu. Hırsız, bekçiyi görünce saklandı. Osman’ın, kitabını okumasını istiyorum,

ı- Bibliyografya yazımında soyadından sonra kullanılır.

  • Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri, Dergah Yayınlan, İstanbul 1976.

► 3) NOKTALI VİRGÜL;

a- Anlamca birbirine bağlı cümleleri ayırma sırasında kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • At ölür meydan kalır; yiğit ölür şan kalır.
    Kel ölür sırma saçlı olur; kör ölür badem gözlü olur.

b- Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ve takımları birbirinden ayırmak için kullandır.

ÖRNEKLER:

  • Taha, Ebubekir, Ömer Sabahçı; Sibel, Nefise, Nezih öğlencidir. Pazardan elma, armut, nar; soğan, patates; pirinç, fasülye, mercimek aldım.

c- Birbirine ama, fakat ancak… gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerde bağlaçtan önce kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Gece geç vakitlere kadar çalıştım; ama yetiştiremedim.
  • Size yardımcı olacağım; ancak siz de boş durmayacaksınız.

► 4) İKİ NOKTA (:)

a- Bir cümleden sonra örnek ve açıklamalar verilecekse cümle sonuna konulur.

ÖRNEK:

  • Alfabemizde harflerin sırası şöyledir: a,b,c…

UYARI: İki noktadan sonra gelen açıklama bağımsız bir cümle değerindeyse cümle büyük harfle başlar. Örnekler sıralanıyorsa küçük harfle başlar.

ÖRNEKLER:

  • Türkçede noktalama işaretleri: nokta, virgül, iki nokta….
  • Size ancak şunu söyleyebilirim: Sınavı, programlı çalışanlar kazanır.

b- Açıklaması yapılacak kavramlardan sonra konulur.

Advertisement

ÖRNEK:

  • Deyim: Genellikle gerçek anlamından ayrı bir anlamı bulunan kalıplaşmış sözcük gruplarına denir.

c- Alıntı sözlerden önce kullanılır. Bana şunları söyledi: “Vaktini boşa harcama.”

► 5) ÜÇ NOKTA (…)

a- Cümleyi uygun bir yerde kesip okuyucunun anlayışına bırakılınca konulur.

ÖRNEKLER:

  • Onu elime bir geçirsem…
    Çay o kadar güzel ki…

b- Örnekler verilirken veya birtakım şeyler sayılırken kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Masanın üstü çok karışıktı: kitaplar, defterler…

c- Alıntılarda alınmayan yerleri göstermek için kullanılır.

ÖRNEK:

  • … Lise öğrencileri ile geniş çaplı bir söyleşi yaptık.

► 6) SIRA NOKTALAR (……)

a- Bir alıntı yapılırken atlanan bölümleri gösterirken kullanılır.

ÖRNEK:

  • Arif idi, zengin bir irfan kaynağı olduğu hemen belli olurdu…..

b- Yazılmak istenmeyen yerlerde de kullanılır.

ÖRNEK:

  • Ahmet A……. geldiğini görünce kaçacak delik aradı.

UYARI: Yazılmayan harf sayısınca da nokta konulabilir.

soru

Kaynak: pixabay.com

► 7) SORU İŞARETİ (?)

a- Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konulur.

ÖRNEKLER:

  • Niçin?
    Tahtaya bu yazıyı kim yazdı?

b- Sıralı cümlelerde önceki cümleler soru anlamı taşısa bile son cümlede soru anlamı yoksa soru işareti konulmaz.

ÖRNEK:

  • Kim söyledi, bilmiyorum. Niçin böyle yapıyorsun, bunu bilerek mi yapıyorsun bir türlü anlayamıyorum.

c- Bazı cümlelerde bir soru sözcüğü bulunmadığı halde soru ifadesi olduğu için soru işareti kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • Adınız?
    Doğum yeriniz?
    En son oturduğunuz adresiniz?

ç- Verilen bir bilginin şüpheli olduğunu göstermek için parantez içinde (?) kullanılır.

Advertisement

ÖRNEK:

  • Dede Korkut Hikayeleri 15. yüzyılda (?) yazıya geçirilmiştir.

► 8) ÜNLEM İŞARETİ (!)

a- Sevinç, kıvanç, acı, korku anlatan cümlelerin ve seslenmelerin sonuna kadar
Eyvah!
Vah Vah!
Haydi aslanım, göreyim seni!

UYARI: Bir cümleye bağlı olan hitapları virgülle ayırıp ünlem cümle sonuna konulabilir.

  • Arkada, yurdumu alçaklara uğratma sakın!

b- Alay, küçümseme ve yermek için ilgili sözcükten sonra parentez içinde ünlem işareti kullanılır.

ÖRNEK:

  • Gençliğinde yüz metreyi 10 saniye koşarmış (!)
    Zeki olduğun (!) her halinden belli

► 9) KISA ÇİZGİ (-)

a- Satır sonunda bulunan sözcüğün heceleri bölüneceği zaman kısa çizgi kullanılır.

ÖRNEK:

  • …………………………………………………………….sözcük……..

b- Bir olayın, hayatın, devrin başlangıç bitiş tarihleri arasına konulur.

ÖRNEK:

  • Ziya Gökalp (1876-1924) Servet-i Fünun Edb. (1896-1901)

c- Başlangıç, bitiş kavranılan arasında kullanılır.

ÖRNEK:

  • Ankara-Yozgat arası 220 Km’dir.

ç- Dil bilgisinde eklerden önce fiil köklerinden sonra kullanılır.

ÖRNEK:

  • -de gel-

► 10) UZUN ÇİZGİ (-)

a- Karşılıklı konuşmalarda konuşmaların başına konur.

ÖRNEK:

  • — Nereye gidiyorsun?
    — Eve.
    — Ne zaman döneceksin?
    — Yarın.

► 11) TIRNAK İŞARETİ (” “)

a- Başka bir yerden alınan alıntıların başına ve sonuna konur.

ÖRNEK:

  • Bu konuyu en iyi anlatan “Karlı dağın ardını aşan bilir” sözüdür.

b- Cümlede okuyanların dikkatini çekmek istediğimiz sözcükler veya sözcük grupları tırnak içine alınır.

ÖRNEK:

  • Bu yerleri “toprak” diyerek geçme tanı.

c- Metin içinde geçen eserler, yazı başlıkları tırnak içine alınır.

Advertisement

ÖRNEK:

  • M.Akif eserlerini “Safahat” adlı altında toplamıştır.

► 12) KESME İŞARETİ (‘)

a- Özel adlara getirilen çekim eklerini ayırmaya yarar.

  • İstanbul’dan Kemal’e
    Y.Kadri’nin Yaban’ı

b- Özel adlardan türetilen isim, fiil ve sıfatlarda kesme işareti kullanılmaz. Yanı yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz.

ÖRNEKLER:

  • Türklük
    Aydınlı
    Türkçe
    Türkçü

c- Kısaltmalardan sonra gelen ekleri ayırır.

ÖRNEKLER:

  • EGO’nun
    TRT’yi

ç- Sayılarla ekleri ayırmada kullanılır.

ÖRNEKLER:

  • 1925’te
    1986’da

► 12) PARANTEZ ()

1) Cümlede açıklayıcı bilgiler parantez içine alınır.

ÖRNEKLER:

  • Bugün memlekete gitmeyi (belki yarın) düşünüyorum.
    Mahmut Ekrem, santimantalist (duygusal) bir sanatçıdır.

2) Tiyatro eserlerinde, hareketleri, kostümü belirten sözcük, sözcük grubu ve cümleler parantez içine alınır.

ÖRNEKLER:

  • Atak Köse- (Arkasında küfe ve bir elinde kürek ve bir elinde süpürge ile) istemeyiz.
    Hikmet Efendi- (Dahi Atak Köse’nin arkasından yetişerek) Ne istemiyorsunuz?

3) Satır başlarında veya metin içinde sıra gösteren sayı yada harflerden sonra konur.

ÖRNEKLER:

  • 1) 2) 3)
    a) b) c)

UYARI: Rakam ve harf için kullanılan tek taraflı parantez yerine daha çok nokta konur.

ÖRNEKLER:

  • 1. 2. 3.
    a. b. c.


Leave A Reply