Noktalama işaretleri, nokta, virgül, soru işareti, ünlem vb. nerelerde ve nasıl kullanılır? Noktalama işaretlerinin kullanımına örnekler.
NOKTALAMA İŞARETLERİNİN KULLANILDIĞI YERLER
(.) NOKTA
Cümle sonlarında, (Dr. Prof.) gibi kısaltmalarda kullanılır, nci, inci ekinin yerini tutar (İkinci yerine 2.) Gün gösteren tarihlerde gün, ay ve yılı ayırır. 25.IV.968
(,) VİRGÜL
Cümle içinde birbiri ardına sıralanan isimler, sıfatlar, zamirler vs. arasına konulur. Mektuplarda hitaplardan sonra, bileşik cümlelerde cümlecikler arasında, özne gösteren kelimeden sonra virgül kullanılır.
(;) NOKTALI VİRGÜL
Anlamca birbirine bağlı olan cümlecikleri ayırmakta kullanılır. Noktalı virgülden sonra gelen cümlecik bir bakıma açıklama karekterini de gösterebilir.
Biz de sustuk; çünkü okuyan yok. (M.Ş.E.)
(:) İKİ NOKTA
Bir cümleden sonra çeşitli yönlerden açıklama karekteri taşıyan cümle kullanılmak istenirse başına iki nokta konulur.
Her atalar sözü öz sözdür; üzüm üzüme baka baka kararır. îki nokta ayrıca yazıda karşılıklı konuşmaların başlıya-cağı yerlerde kullanılır.
Derken Arap Kalfanın sesi:
— Hadi, toplanın arkadaşlar, gidiyoruz. (A. Rasim)
(…) ÜÇ NOKTA
Cümleyi keserek anlamı okuyucuya bırakılmak istenildiği zaman (…) kullanılır.
Zavallıcıkların kıyafeti öyle sefil, öyle düşkün ki…
Cümle içinde söylenmek istenmeyen kelimelerin yerine de üç nokta konulur. Ben ve (…) oraya gitmiştik.
(……………) SIRA NOKTALAR
Gizlenmek isteyen kelime ve cümleler için, boş bırakılıp da doldurulması istenen yerler için, metin aktarmalarında, bir bahsin bölümlerini ayırmada sıra noktalar kullanılır. Aynı zamanda bu işaret parçalarda aradan zaman geçtiğini hatırlatmak için de kullanılır.
………………………… Senin bugün
Cennet kadar güzel vatamn var. Şu gördüğün (T. Fikret)
(?) SORU İŞARETİ
Soru cümlelerinin sonunda kullanıldığı gibi bilmemeyi, şüpheyi uyandıran hallerde kullanılır. Ayrıca şüphe, alay, şaşkınlık belirtmek içinde bu işarete başvurulabilir. Bu duyguların aşırılığı hallerde bazen (???) şeklinde üç veya dört soru işareti yanyana konulabilir.
Fuzuli (1945 — ?) örneğinde olduğu gibi bazen kesinliğinden emin olmadığımız şeylerin yanma konulabilir.
(!) ÜNLEM İŞARETİ
Bir duygu ve heyecan işaretidir; ünlem cümlelerinin sonuna konur. Cümle içinde şaşkınlığı, bilmemezliği ifade eden kelimenin yanında parantez içinde ünlem işareti kulllanılır. İnanmayışın, şaşkınlığın son haddini bulduğu durumlarda (!?) işareti kullanılır.
(“) TIRNAK İŞARETİ
Cümle içinde başkasından nakledilen sözler, fikirler tırnak içinde gösterilir. Dikkat çekilmek istenen kelimeler, yabancı terimler, düşünceler için, konuşma çizgileri yerine de bu işaret kullanılabilir.
(—) ÇİZGİ
Üç türlü çizgi işareti vardır, a) Kısa çizgi işareti:
Satır sonunda bitmeyen kelimenin alttaki satıra geçen kısmıyla birleştiğini göstermek amacıyla kullanılır, arapça farsça tamlamaların okunmasını kolaylaştırmak üzere (ser-vet-i fünun) bu işaretten faydalanabilir. İki şeyin ortaklığını göstermek için (Türk-Rus Harbi) kullanılır.
b) Uzun çizgi işareti—
Konuşma başlarında, cümle içinde dikkat çekilmek istenen kelime veya sözlerin iki tarafına uzun çizgi işareti konulur.
c) Noktalı Çizgi
Konu başlarını ayırmak için satır başındaki başlıklardan sonra konulur.
( ) PARANTEZ
Cümle içinde açıklama gereken yerlerde, tiyatro metinlerinde hareketlerin anlatıldığı kısımlarda bu işaret kullanılır. Madde bildiren rakamlardan ve harflerden sonra yalnız kapama işareti konulur. 2), a)
Cümle içinde parantez arasındaki parça atılsa bile cümlenin temel anlamı bozulmaz.
(‘) KESME
Özel isimlere hangi ek ulanırsa ulansın kesme işareti kullanılır. Ali’de harfi düşürülen bir kelimede düşen harfin yerini alır. Ne olur: n’olur! Kelime içinde bir sessizden sonra gelirse bu sessizin kendinden sonraki sesliye bağlanmıyarak kesik okunması gereken yerlerde kullanılır.
San’at, te’sir.
Rakamlardan sonra kullanılan ekler de kesme işareti ile ayrılır. 1965’de
Önemi belirtilmek istenen kelimelerden sonra da kesme işaretiyle ayrılır. Dr.’un
