Norveç Coğrafi Özellikleri ve Norveç Dili Edebiyatı Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Norveç coğrafi özellikleri, iklim ve bitki örtüsü nasıldır? Norveç’İn doğal yapısı ve yerleşme dokusu, Norveç dili ve edebiyatı ile ilgili bilgiler.

Norveç Coğrafyası

Norveç’in yarıdan fazlasında ortalama yükseklik 500 metreye yaklaşır; yüksekliğin 975 metreyi geçtiği alanlar ülke topraklarının yüzde 15’ini kaplar. Ülkenin jeolojik temelini 1-2 milyar yıl kadar önce meydana gelmiş yaşlı kayaçlar oluşturur. Buzullaşmanın ve başka etkenlerin bu kayaçları aşındırmasıyla geniş peneplenlerin yanı sıra kumtaşı, konglomera ve kireçtaşı oluşumlu kalın tortul katmanlar ortaya çıkmıştır. Avrupa’ nin en büyük penepleni olan Hardanger Platosu ülkenin güneyinde geniş bir alanı kaplar. Ülkenin en kuzeyindeki Finnmark Platosu da benzer bir yapı gösterir. Silüriyen Dönem (y. 430-395 milyon yıl önce) sonrasındaki yerkabuğu kıvrılmalarının ürünü olan dağlar, Birıtanya Adalarındaki Kaledoniyen Sistemin bir uzantısıdır. Ülkenin ve yarımadanın en yüksek dorukları olan Glitterdinden (2.472 m; doruğu yıl boyu örten buzul ile birlikte) ve Galdhöpiggen (i 469 m) ortagüney kesimindeki Jotunheimen Dağlarında yer alır. Kuvaterner (Dördüncü) Dönemde (y. 2,5 milyon yıl öncesinden günümüze) birçok kez buzul istilasına uğrayan Norveç’te hâlâ 1.700 dolayında buzul vardır. Günümüzde kuzey ve batı kıyılarını süsleyen derin fiyortlar, deniz suyunun buzulların oyduğu vadileri basmasıyla oluşmuştur.
Norveç
Fiyortlara dökülen ırmakların çoğu kısa akışlıdır. En büyük akarsu olan Glâma Irmağı ülkenin doğusunda güneye doğru 599 km’lik bir çığır izler. Kuzeydoğudaki Tana-Anarjâkka Irmağı Finlandiya sınırı boyunca akar. Sayıca 160 bini geçen irili ufaklı göllerin en büyüğü Oslo’nun 80 km kadar kuzeyindeki Mjösa Gölüdür. Kalın kil, mil ve kum katmanlanyla kaplı kıyı şeritlerinden içeride yer yer son derece verimli topraklara rastlanır. Geçmişte ormanlarla kaplı olan topraklar mineral içeriklerini yitirdiklerinden genellikle verimsizdir.

Alaska ile hemen hemen aynı kuzey enlem sınırlan içinde yer alan Norveç’te Gulf Stream’in etkisiyle daha ılıman bir iklim hüküm sürer. Akıntının taşıdığı sıcak sular en kuzeyde bile fiyortların donmasını önler. Kuzeyde 10°C olan temmuz ayı ortalama sıcaklığı güneyde 17°C’ye kadar çıkar. Ocak ayı ortalama sıcaklığı ise güneydoğu kıyılarında -2°C, iç kesimdeki vadilerde 10°C’dir. Dağların koruduğu doğu kesiminde 750 mm olan yıllık yağış miktarı, denizin etkisine açık batı kesiminde 2.052 mm’ye kadar ulaşır. Atlas Okyanusu üzerindeki siklonlar sık sık şiddetli rüzgârlara ve hava değişikliklerine yol açar. Kuzey bölgesinde güneş mayıs ortasından temmuz sonuna değin batmaz, kasım sonundan ocak sonuna değin ise ufkun üzerine çıkmaz.

Geniş buzul vadilerinde 850 m’ye kadar olan kesimde sık ladin ve çam ormanları bulunur. Aynı kesimde meşe, dişbudak, karaağaç ve akçaağaç gibi yaprakdöken ağaçlar dik tepe yamaçlarında bile yetişir. Huşağacı örtüsü 900-1.200 m arasında yayılır ve daha yukarıda yerini söğüt ve bodur huşağacı kuşağına bırakır. Kuzey Kutup Dairesi’nden sonra çam ve ladin ağaçlarına daha çok iç kesimdeki vadilerde rastlanır. Ren geyiği, volverin, lemming, tilki, sansar ve susamuru gibi yabanıl hayvanlar ülkenin hemen her yanında yaşar. Birçok bölgede kunduz ve porsuk, iğneyapraklı ormanlarda sığın, batı kıyılarına kızıl geyik bulunur. Kutup ayısı, kurt ve vaşak gibi hayvanlar kuzeydeki birkaç yöreyle sınırlanmıştır. Irmak ve göllerin çoğu başta alabalık ve sombalığı olmak üzere değişik balık türlerini barındırır. Özellikle adalarda deniz kuşu varlığı son derece zengindir.

YERLEŞME DOKUSU.

Norveç doğal yapı, nüfus dağılımı ve ekonomik yaşam bakımından dört geleneksel bölgeye ayrılır. Ülkenin en güney ucundan kuzeye doğru yükselen ve Lang Dağlan (Langfjellet) olarak anılan karmaşık sıradağlar sistemi, Doğu Norveç (0stlandet) ile Batı Norveç (Vestlandet) arasındaki sınırı oluşturur. Doğu yönünde uzanan bir başka dağ sistemi Doğu Norveç’i kuzeydeki Trondheim bölgesinden (Tr0ndelag) ayırır. Ülkenin hemen hemen ortasından geçen bir çizgi Kuzey Norveç’in (Nord-Norge) sınırını belirler.

Toplam nüfusun yarıdan fazlasını barındıran Doğu Norveç’in odağı Oslo metropoliten alanı ile Oslo Fiyordunu çevreleyen sanayi kentleri kompleksidir. İsveç sınırı boyunca uzanan düzlüklerde yoğun tarım yapılır; çoğu yerde ormancılık ikincil uğraşı oluşturur. Bölgenin büyük bölümünde kırsal ve kentsel alanlar arasındaki sınır belirsizdir. Skagerrak Boğazına bakan çok sayıda küçük kasaba ve köyün sıralandığı kıyı şeridi, en çok ziyaret edilen yazlık tatil yöresidir. Kıyı şeridinin gerisindeki seyrek nüfuslu dar vadilerde besi ve süt hayvancılığıyla ormancılık öne çıkar. Doğu Norveç’in tarım, madencilik ve imalat üretimi içindeki payı yarıyı geçer. Batı Norveç’te dik kenarlı dar fiyortlar genellikle iç kesimlere sokularak dağlık alanlara kadar ulaşır. Bu genel görüntünün dışında kalan tek alan sanayi, petrol ve doğal gaz üretim merkezi Stavanger’in güneyinde uzanan ve ülkenin en verimli tarım yöresini oluşturan Jaeren Ovasıdır. Derin fiyortların korunaklı iç kesimlerinde meyve üretimi ağır basar. Stavanger’in kuzeyindeki Haugesund limanı balıkçılık, gemi yapım ve onarım merkezi olarak gelişmiştir. Bölgenin merkezi sayılan Bergen özellikle dış ticaret açısından büyük önem taşır. Daha kuzeyde mobilyacılık ve balıkçılık başlıca geçim kaynaklarıdır.

Advertisement

Aynı adlı fiyordu ve kenti çevreleyen Trondheim bölgesi geniş ormanların yanı sıra zengin maden yataklarını barındırır. Uzun bir dönem başkent olarak kalan Trondheim bölgenin ekonomik yaşamına egemendir.

Güneye göre daha dar bir şerit oluşturan ve sayısız fiyortlarla parçalanmış olan Kuzey Norveç, kıyı açıklarındaki adalarda bile sivri dorukların ve sırtların yükseldiği dağlarla kaplıdır. Sert kış aylarında karayolları kapandığından bölgeye ulaşım hava ve deniz yoluyla sağlanır. Bölgenin en yoğun nüfuslu yöreleri önemli bir madencilik merkezi olan Dunderland Vadisi ile denize doğru uzun bir çıkıntı oluşturan Lofoten Adalarıdır. İç kesimdeki vadilerde geçimlik düzeyde tarım, ayrıca hayvancılık yapılır.

Norveç Harita Bayrak

Norveç Dili

Norveç dili, Norveç dilinde norsk, Kuzey Germen öbeğinin Batı İskandinav koluna bağlı dil. Bokmâl (kitap Norveççesi) ya da eski adıyla Riksmâl (resmî Norveççe) olarak da bilinen Dan-Norveç dili ve Yeni Norveç dili (Nynorsk) olmak üzere iki farklı biçimi vardır. Dan-Norveç dili, Norveç’in Danimarka’yla birleştiği dönemde (1380-1814) kullanılmaya başlayan yazılı Dancaya da dayanır. Yeni Norveç dili ya da eski adıyla Landsmâl (kır Norveççesi) ise 19. yüzyılın ortasında dil uzmanı Ivar Aasen tarafından Eski İzlanda dili geleneğini sürdürmek için batıdaki kırsal bölge lehçeleri temel alınarak geliştirilmiştir. Dan-Norveç dili Yeni Norveç diline göre daha yaygındır ve ülkede çıkan bütün gazetelerle edebiyat yapıtlarının büyük bölümünde kullanılmaktadır. Konuşanların birbirlerini anlayabildiği bu dillerin her ikisi de hem resmî yazışmalarda, hem de eğitimde kullanılmaktadır. İki dili birbirine yakınlaştırıp ortak bir Norveç dili (Samnorsk) oluşturma çalışmaları, direnmelere karşın sürdürülmektedir.

Eski Norveç dili öbür İskandinav dillerinden Ortak İskandinav döneminin (600-1050) sonunda ayrışmış, ama 14. yüzyılın çrtasındaki Büyük Veba Salgını ve önce İsveç (1319), ardından Danimarka’yla (1380) birleşme sonrasında yaşanan kültürel gerileme yüzünden ulusal bir dil haline gelememiştir. Norveç dilinin Dancanın etkisine girmeden önceki biçimiyle yazıldığı bilinen son belgeler 1450-1500 arasından kalmadır.

Norveç edebiyatı, Norveç’te yaşamış halkların ortaya koyduğu edebiyat yapıtlarının tümü. Çağdaş Avrupa edebiyatlarının en geç gelişenlerinden, aynı zamanda en derin köklere sahip olanlarından biridir. Kökleri bin yıl öncesinin pagan Kuzeyli kültürüne dayanmakla birlikte, tam anlamıyla Norveç’e özgü bir edebiyat ancak Norveç’in Danimarka’dan ayrılmasından (1814) sonra gelişmiştir.

Advertisement

Norveç edebiyatı önce İzlanda, ardından Danimarka edebiyatlarıyla iç içe gelişmiş, ama 19. yüzyılın sonunda, özellikle de Henrik Ibsen’in yapıtları sayesinde Batı edebiyatı içinde kendine özgü önemli bir yer edinmiştir. Ayrıca bak. İskandinav edebiyatı.


Leave A Reply