Norveç Kilisesi olan devlet tarafından desteklenen Lutherci kilise özellikleri ve tarihçesi, Norveç’in yönetim şekli hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Norveç Kilisesi
Norveç Kilisesi, Norveççe norske kirke, Norveç’te, devletçe desteklenen Lutherci kilise.
Norveç’te Hıristiyanlığı yayma yönündeki ilk çabalar 10. yüzyılda başarısızlıkla sonuçlandı. 11. yüzyılda, ikisi de Norveç dışında vaftiz edilen Kral I. Olav Tryggvason’la (hd 995 – y. 1000) Kral II. Olav Haraldsson (hd 1015-30) uyruklarının büyük bölümüne zorla Hıristiyanlığı kabul ettirdiler. II. Olav İngiltere’den din adamı getirterek kilise örgütünün kurulmasını sağladı. 1152’de kilise bütün ülke çapında örgütlenmiş ve Nida-ros’ta (bugün Trondheim) bir başpiskoposluk kurulmuştu.
Reform hareketi Norveç’te, gençliğinde Lutherciliği benimseyen Danimarka ve Norveç kralı III. Christian (hd 1534-59) tarafından başlatıldı. Norveçliler Lutherciliği 1539’da resmen kabul ettiler. Lutherciliği benimsemeyen Katolik piskopos Ve din adamları kiliseden atıldılar, devlet kilise mülklerine el koydu. Norveç Kilisesi 18. yüzyılda Pietizmin etkisi altına girdi. 1737’de Danimarka asıllı Norveçli Lutherci piskopos Erik Pontoppidan’ın yayımladığı, Luther’in Kleiner Katechismus’unun (1529; Küçük Kateşizm) açıklaması niteliğindeki “Tanrısallığın Gerçeği” adlı yapıt yaklaşık 200 yıl boyunca Norveç’te dinsel yaşamı geniş ölçüde etkiledi. 1797-1804 arasında Hans Hauge’ın önderliğinde yeni bir Pietist canlanma yaşandı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Luthercilikle Pietizmi bağdaştırmaya çalışan Gisle Johnson’un çalışmaları da halkı ve din adamlarını etkileyerek misyon programlarının oluşturulmasını sağladı.
20. yüzyılda kilise içinde liberallerle tutucular arasında görüş ayrılıkları belirdi. II. Dünya Savaşı sırasında piskoposlar ve din adamları, ülkeyi ele geçirdikten sonra kiliseyi de denetlemeye çalışan Nazilere karşı direniş hareketinin başında yer aldılar.
Oslo piskoposu Norveç Kilisesi’nin en yetkili kişisidir. Kral ve parlamento kilise örgütünü, uygulamalarını, öğretisini ve eğitimini belirleme yetkisini elinde tutmaktadır. Piskopos ve rahiplerin atanmasında kral tam yetkilidir; 1845’ten bu yana her Norveç yurttaşı yasal olarak devlet kilisesinden ayrılıp başka bir kiliseye bağlanma ya da hiçbir kiliseye bağlanmama hakkına sahip olmakla birlikte, nüfusun yüzde 90’ından çoğu resmen devlet kilisesine üyedir.
Norveç Yönetim Şekli
Norveç kendine özgü bir parlamenter sistemi olan meşruti bir monarşidir. 1814 tarihli anayasa uyannca yasama yetkisini Storting denen parlamento kullanır. Parlamentonun 165 üyesi dört yılda bir nispi temsil sistemine göre seçilir. Anayasa değişiklikleri ancak üçte iki çoğunlukla geçebilir. Parlamento dört yıllık dönem sona ermeden dağıtılamaz. Hükümet parlamentoya karşı sorumludur. Hükümdarın yasaları veto ederek geçici olarak durdurma yetkisi bulunmakla birlikte, bu yetki 1905’ten bu yana kullanılmamıştır. Sembolik olarak yürütmenin başı durumunda olan hükümdarın yetkileri törensel bir nitelik taşır. Hükümet işlevini gören Devlet Konseyi ve başbakan, parlamentonun önerisi doğrultusunda hükümdar tarafından atanır. Siyasal yaşama egemen olan ana partiler Norveç İşçi Partisi ile Muhafazakâr Parti’dir. Hiçbir partinin tek başına çoğunluğu elde edemediği 1965 sonrasında Hıristiyan Halk Partisi, Merkez Parti, Sosyalist Sol Parti, İlerleme Partisi ve Liberal Parti gibi küçük partiler de anahtar bir konum kazanmıştır.
Temel yönetim birimi olan iller (fylke) seçimle gelen meclislerin yönettiği kent ve kır belediyelerine ayrılır. Belediyeler sağlık, eğitim ve konut gibi işlerle uğraşır. Belediyelerin gönderdiği delegelerden oluşan il meclisleri okul, hastane ve yol yapımı gibi işler için vergi koyabilir, illerin başında hükümetin atadığı valiler bulunur. Yargı sistemi en üst yargı mercii olan Yüksek Mahkeme, istinaf mahkemeleri ve yerel mahkemelerden oluşur. Hukuk davaları ancak uzlaştırma kurullarında bir sonuç alınamazsa mahkemeye götürülür. Aynca halkın idareyle ilgili şikâyetlerini takip etmekle görevli memurlar vardır. Zorunlu askerlik hizmeti uygulaması 12-15 ayı kapsar. Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı’na (NATO) üye olan Norveç’in savunma stratejisi, bir saldırı durumunda NATO birliklerinin harekete geçirilmesine değin kilit noktaları tutmaya dayanır. Silahlı kuvvetlerin asker sayısı 32 bindir; bunun yaklaşık yarısını kara birlikleri oluşturur.
Norveç’in kapsamlı sosyal refah sistemi hastalık, annelik ve aile yardımı gibi hizmetlerin yanı sıra yaşlılık, işgörmezlik ya da işsizlik durumunda herkese çalışırken ulaştığı düzeye yakın bir yaşam standartı sağlayacak bir aylık bağlanmasını öngörür. Zorunlu genel sağlık sigortası çerçevesinde herkes parasız tıbbi bakım ve tedaviden yararlanır. Sağlık kuruluşları personel ve gereç bakımından yeterli bir düzeydedir. Yaygın koruyucu hekimlik hizmetleri başta verem olmak üzere ciddi bulaşıcı hastalıkların çoğunu büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır. Bebek ölüm oranı (1990) ancak binde 6,9’dur. Ortalama ömür (1990) kadınlarda 79,8 yıl, erkeklerde 73,4 yıldır. II. Dünya Savaşı’yla ortaya çıkan konut açığı sorunu günümüzde bütünüyle çözülmüştür. Devletin bu alanda sağladığı hizmetler konut yapımı ve onarımı için düşük faizli kredi ile kira yardımını kapsar.
Norveç’te hemen hemen yüzde 100 olan okuryazarlık oranı, eğitimde ulaşılan yüksek düzeyi yansıtır. Eğitim 7-15 yaşlar arasında zorunludur, öğrenim çağındaki çocukların hemen hepsi okula gider. Temel öğrenimi tamamlayan öğrenciler teknik okullara ya da lise düzeyinde okullara devam edebilir. Son yıllarda artan öğrenci sayısı doğrultusunda yükseköğretim kurumları da genişletilmiştir. Oslo (1811), Bergen (1946), Trondheim (1968) ve Tromso’da (1968) üniversite vardır.
