Sperm, spermatozoyit nedir, nasıl oluşur, ne işe yarar? Spermin özellikleri nelerdir? Sperm ve spermatozoyit hakkında bilgi.
Sperm Hücreleri
Sperm Nedir? Özellikleri Nelerdir?
Erkek cinsellik organı tarafından üretilen karmaşık madde sperm olarak adlandırılır; spermin içinde bulunan erkek döl hücresine de spermatozoyit denir.
Sperm kirli beyaz renkli, yarı-saydam ve yapışkan bir sıvıdır; kendine özgü bir kokusu vardır, pH’sı alkalidir (7,2-7,3). Erbezi tarafından dışarı atıldığında hemen pıhtılaşır ama bu pıhtı, pıhtılaşmayı izleyen 5-20 dakika içinde yeniden sıvı hale gelir. Erbezinden dışarı atılan (fışkıran) sperm miktarı 2-5 ml arasında değişir. Sperm, erkeğin üreme organı kanallarında salgılanan çok sayıda kimyasal element içerir: Asit fosfataz, sitrik asit, prostaglandinler ve früktoz. Bütün bu elementler, spermatozoyitlere eklenirler. Normal olarak, spermin 1 ml’sinde 60-180 milyon spermatozoyit bulunur, bunların % 80’i dışarı atılma sırasında hareketlidir; 24 saat sonra % 10-15’i hareketliliklerini korurlar.
Sperm, biçimleri normal olan spermatozoyitlerin dışında, biçimleri anormal (çift kuyruklu, çift başlı, uzamış ya da çengel biçimini almış başlı, çok büyük veya çok küçük) olanları da içerir. Normal bir spermdeki spermatozoyitlerin % 20 kadarı anormal biçimli olabilir. Ayrıca % 5 kadar da olgunlaşmamış öğe (spermatositler ve spermatogoniler) bulunur. Sperme döllenme yeteneği verenler spermatozoyitlerdir; erkeğin kısırlığı,bazen bir arada bulunabilen iki nedene bağlı olabilir: Spermatozoyitlerin niceliksel ya da niteliksel yetersizliği.
Spermin biyolojik olarak incelenmesi sperm çizelgesi (spermogram) olarak adlandırılır. Bu inceleme sperm hacmindeki anormalliklerin (azlık ya da çokluk), ağdalılığındaki değişmelerin ve spermatozoyitlerin niceliğinin ve niteliğinin anlaşılmasını sağlar. Spermatozoyitlerin tümüyle yok olması ya da hiç bulunmaması spermsizlik (azoospermi) olarak adlandırılır. Spermatozoyitlerin hareketliliğinin yok olmasına nekrospermi, bu hareketliliğin yetersiz olmasına astenospermi, anormal biçimli spermatozoyitlerin oranı % 20’yi aştığındaysa teratospermi denir. Sperm çizelgesi anormalliklerinin nedeni, doğuştan ya da sonradan olan (ameliyat veya kazalar sonunda) anatomi bozuklukları; iç salgı bezleri, metabolizme bozuklukları, sinir sistemi hastalıkları; frengi, verem, kabakulak; erkeğin kendi spermatozoyitlerine karşı bağışıklığı, bazı kalıtımsal hastalıklar; ışınların ya da yüksek sıcaklığın etkisinde kalma ve hatta kimyasal maddelerle çalışma olabilir.
SPERMATOZOYİT
Spermatozoyit oluşumu, erkeğin ergenlikten başlayarak çok ileri yaşlara kadar süren cinsel yaşamı boyunca erbezinde gerçekleşir. Spermatozoyitlerin oluşması sırasında hücresel olayların tümü spermatozoyit oluşumu (spermatogenez) olarak adlandırılır. Bu olaylar erbezinin sperm borularını örten dokuda (sperma epitelyumu) meydana gelir. Epitelyum üç hücre tabakasından oluşur. Bunlar çevreden merkeze doğru sırasıyla şöyle adlandırılırlar: Temel tabakayı meydana getiren ilkel tohum hücreleri ya da spermatogoniler; spermatogonilerin değişmesiyle ortaya çıkan spermatositler; en iç tabakayı oluşturan spermatitler. Bütün bu hücreler bölünme yoluyla birbirlerinden türerler.
Döllenmiş yumurtadaki kromozom sayısının normal (2 n sayıda kromozom) olması için spermatozoyitte bu sayının yarısı kadar (n sayıda) kromozom bulunması gerekir. Kromozom sayısındaki bu indirgenme, spermatositlerde meydana gelen ve “mayoz” olarak adlandırılan bir hücre bölünmesi sayesinde gerçekleşir; bu bölünmede 2 n sayıda kromozom taşıyan 1. dereceden bir spermatosit, n sayıda kromozom taşıyan 2. dereceden iki spermatosit haline dönüşür, bunlar da yeniden bölünerek sonuçta 4 spermatit meydana getirirler. Bu spermatitler, yapılarında bir kamçının meydana gelmesiyle spermatozoyit haline geçerler, spermatozoyitler hareket yetenekleri sayesinde sperm borusu içinde serbestçe hareket ederler.
Sperm ve Yumurta
Bu hücreler ilk olarak 1677’de bir tıp öğrencisi olan Louis Ham tarafından incelendi. Louis Ham bunları asalak kurtlar sanmış ve bu yüzden uzun süre “sperm hayvancıkları” olarak adlandırılmışlardır. Bir spermatozoyit, tabanında bir ara bölüm (boyun) bulunan oval bir başla 50 mikron boyunda bir kuyruktan oluşur. Spermatozoyitin dakikada 3 mm yol almasını sağlayan bir hareket yeteneği vardır. Bu hareketlilik, spermatozoyitlerin dörtte birinden fazlası için, dışarı atılmalarından sonra 12 saat daha sürer; spermatozoyitler 48 saat boyunca, canlı kalabilirler. Sperm ile dölyoluna bırakıldıklarında, yumurtaya ulaşmak üzere dişinin üreme yollarını katederler. Östrojenlerin etkisi altında, dölyatağı boynundan salgılanan ve normal olarak alkali özellikte olan mukus bunları kendine çeker. Spermatozoyitler dölyatağının içine girerler ve hızla dölyatağı borusuna (ya da Fallop borusu) yönelirler. 30-50 spermatozoyit, döllenmenin meydana geliş yerine ulaşır. Bunlar yumurtanın çevresinde toplanırlar ama içlerinden yalnızca biri yumurta çekirdeğine erişerek döllenmeyi sağlar; döllenmiş yumurta hemen bölünmeye, dolayısıyla gelişmeye başlar.
