Ögelerin Dizilişine göre cümleler neleridir? Kurallı ve devrik, eksiltili cümleleri hangileridir, özellikleri ve örnekleri, açıklamaları.
Ögelerin Dizilişine Göre Cümleler
Türkçe cümle yapısında öge dizilişi şöyledir: Özne + tümleçler + yüklem
Yüklem sonda bulunur. Ama şiirde yüklem cümlenin herhangi bir yerinde olabilir. Diğer öğelerin yeri önem sırasına göre değişebilir. Yüklemin cümle sonunda olup olmamasına göre cümleler ikiye ayrılır:
Kuralı (Düz) Cümle:
Yüklemi sonda bulunan cümledir. Türkçenin söz dizim özelliğine göre asıl öge sonda, yardımcı öğeler de başta bulunur.
- “Kapalıçarşı’da birkaç istikametten düdük sesleri gelmeye başladı. ”
- Bugün sabah erkenden kalkıp, işlerimi tamamlamak üzere bilgisayarın başına geçtim.
- Yaklaşan tatilden dolayı heyecan herkesi sarmıştı. Hiç kimsenin çalışma hevesi kalmamıştı. Ayşe de bir an evvel tatil çantalarını hazırlamak istiyordu.
Devrik Cümle:
Yüklemi sonda değil, herhangi bir yerde bulunan cümlelerdir.
- Görmüyor musun sana doğru geldiğini?
- Bendim dün gece evinizin önünden geçen.
- Akşam karanlığı çökünce düşmüştü bu karmakarışık duygular içime.
- Vazgeçmedi, yaşadığı onca şeye, çektiği onca sıkıntıya rağmen.
• Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır.
Çok insan anlayamaz eski musikimizden
Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden.
Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak…
• Atasözleri de kafiye amaçlı devrik yapılabilir:
- Gülme komşuna, gelir başına.
- Sakla samanı, gelir zamanı.
- Besle kargayı, oysun gözünü.
- El elin nesine, gülerek gider yasına
- Düğün olur iki kişiye, kaygısı düşer deli komşuya
Eksiltili Cümle:
Yüklemi bulunmayan cümlelerdir. Yargının ne olduğu okuyucunun yorumuna bırakılan cümlelerdir.
- Karşımızda geniş ve yemyeşil bir ova…
- Onun tam ortasında küçük ama çok güzel bir göl…
- Gözlerinde insanın içini acıtan derin bakışlar…
İsim cümlelerinde yüklemi oluşturan ekfiilin bulanmaması da cümleyi eksiltili hale getirir.
- O bana senden daha yakın.
- Düşünceleri bana çok ters.
Kimi sıralı cümlelerde birinci cümlenin yüklemi söylenmezse cümle yine eksiltili olur.
Önce biraz ders, ardından top oynamaya gidildi.
Konuşmalarda çoğu zaman eksiltili cümleler kullanılır.
- Beni kim aradı?
Arkadaşın, (eksiltili cümle) - Saat kaçta?
İki buçukta, (eksiltili cümle)
Devrik Cümlelere Örnekler – 15 Adet Örnek
- Kapkara bulutlar kapladı bir anda gökyüzünü.
- Hiçbir mağaza açık değildi kentin bu işlek caddesinde.
- Öğretmen hatırlayamadı yıllar önceki öğrencisinin adını.
- Anlayamıyorum bunca sıkıntıya nasıl katlandığını.
- Çarşamba günü gitti pazara.
- Televizyonlara ayırıyoruz evlerimizin en güzel köşelerini.
- Arkadaşlarından daha küçüktü ilkokula başladığında.
- Boşuna gelmiş olmalıyız bu izbe yere.
- Çocuklar parka doğru koşuyordu, sevinçle.
- Ne hoş kokuyordu saksılardaki çiçekler!
- Usul usul akıyordu sular arktan.
- Belki de daha mutlu olacağım bu şehirde.
- Hiç de zor değil seninle anlaşmak.
- Yeniden asfaltlanıyordu cadde ve sokaklar.
- Karikatüristler bilgisayarda çalışıyorlar artık.
