Oğuzların Bayat Boyu Tarihçesi ve Özellikleri Nelerdir, Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Oğuzların Bayat boyunun tarihçesi ve özellikleri nelerdir? Oğuzların Bayat boyu nerede yaşamıştır, hakkında bilgi.

Oğuzlar

Oğuzların Bayat Boyu Özellikleri

Bayat, Oğuzların 24 boyundan biridir. Bozokların Gün Han Oğulları koluna bağlıdır. Ongunu (kutlu hayvanı) şahindir. Bayat, devlet ve nimet sahibi anlamına gelir. Oğuzların sağ kolunda bulunan Bayat boyu, destanlara göre çoğu Oğuz hanlarının çıktığı dört Bozok boyundan biridir. Bayatlar öteki Oğuz boyları gibi Sirderya kıyılarında ve kuzeyindeki bozkırlarda yaşıyorlardı. 11. yüzyılda bir bölümü, Selçuklu hükümdarları yönetiminde Horasan ve İran üzerinden Anadolu ve Suriye’ye geldiler. Anadolu’ya gelenlerin bir bölümü uçlara yerleştiler. Göçebeliği bırakarak yerleşik yaşama geçen Bayat boyunun bu oymakları Batı ve Orta Anadolu’da köyler kurdular. Bu bölgelerde görülen ve bazısı günümüze değin gelen Bayat boyuyla ilgili yer adlarının çoğu bu ilk fetih ve yerleşmenin izleridir.

Orta Asya’da kalan Hazarötesi Oğuzlar ve bunların içinde Bayat boyunun bir bölüm oymakları da Moğol istilası önünde göç etmek zorunda kaldılar, 13. yüzyılda Doğu Anadolu, Suriye ve Irak’a geldiler. 14. yüzyılda Kuzey Suriye’de, büyük Türkmen topluluğunun Bozok kolunu oluşturan Avşar ve Beydili boylarının yanı sıra Bayat boyu da bulunuyordu. Bu göçebe topluluklar yaylak olarak Anadolu içlerine çıkıyorlardı.

Oğuzlar

Bayatlar Suriye, Doğu Anadolu ve İran’da birçok siyasal olaya katıldılar. Elbistan-Maraş yöresinde egemen olan Dulkadiroğulları büyük ölçüde Bayat ve Avşar boyu topluluklarından oluşuyordu. Bozcaoğullarının, Bayat bey ailesi (oymağı) olduğu biliniyor. Gündüzlüler ve İnaloğulları gibi bey ailelerinin de Bayat ya da Avşar boyundan olduğu belirtilir. Bu iki bey ailesinin çevresinde de Bayat toplulukları önemli yer tutuyordu.

Advertisement

Kuzey Suriye’de yaşayan ve aralarında Bayatların da bulunduğu Halep Türkmenleri, Memlûk emiri Çikem’in (ya da Çekim) saldırıları karşısında yurtlarını bırakıp, 1406’da Akkoyunlu beyi Kara Yülük Osman’a sığındılar. Bu olaydan kısa bir süre sonra Emir Çikem’in, Kara Yülük ile yaptığı savaşta yenilip öldürülmesi üzerine Türkmenler gene Halep çevresindeki yurtlarına döndüler.

Bayatlar da Avşarlarla birlikte, öteki Türkmen toplulukları gibi özellikle Uzun Hasan döneminde, Akkoyunlulara katıldılar.

Timur Anadolu’dan çekilirken, Yozgat ve çevresindeki Kara Tatarların çoğunu Türkistan’a götürünce Kuzey Suriye’deki Bayatların bir bölümü, öteki Halep Türkmenleri ve Dulkadırlı oymaklarıyla birlikte buralarda yurt tuttu. Bayatların Yozgat yöresine yerleşen kolu Suriye’den göç ettiği için Şam Bayadı diye anılmıştır. Akkoyunlu Devleti’nin yıkılmasından sonra İran’da egemen olan Safevilerin hizmetinde, birçok Türkmen topluluğu gibi önemli sayıda Bayat da görülmektedir. Bunların bir bölümünün, Bozok bölgesi Türkmenlerinden İran’a göç edenlerden olduğu sanılmaktadır. Kuzey Suriye’deki Bayatlardan da Safevi hizmetine girenler olmuştur.

Suriye ve Doğu Anadolu’nun Osmanlı Devleti topraklarına katılmasından sonra Bayatlar da öteki Türkmen toplulukları gibi Osmanlı kayıtlarında izlenebilmektedir. Osmanlı kayıtlarında görülen Bayatlar, geleneksel göçebe yaşayışı sürdüren oymaklardı. Yerleşik yaşama geçenler köy yerleşimi içinde uzunca bir süre yaylaya çıkma geleneğini bırakmadılar, ama Osmanlı toplum yapısı içinde biçimlendiler ve boy adlarıyla anılmaz oldular.

17. yüzyıl tahrir defterlerinde görüldüğü gibi Bayatlar hemen tümüyle Anadolu’nun güneyi ile Kuzey Suriye’de yaşamaktaydı. Bu Bayat aşiretleri Halep Türkmenleri, Dulkadirli ve Bozuluş gibi büyük topluluklar içinde bulunuyorlardı.

I. Süleyman (Kanuni) döneminden (1520-66) kalma Halep Türkmenlerine ilişkin tahrir defterlerinde bu topluluğun üçüncü boyu olarak belirtilen Bayatlar 20 oymaktan oluşuyordu. 16. yüzyılın ilk yansında bu oymaklar Bozcalu boy beyi ailesi tarafından yönetiliyordu. Yüzyılın ikinci yansında ise yönetim Pehlivanlı ailesine geçti. Pehlivanlı Bayat oymağı öteki Halep Türkmenleri gibi Sivas’ın güneyine (Yeni il) yaylaya çıkardı. Pehlivanlı aşireti daha sonra başka aşiretleri de kendine bağımlı kılarak siyasal bakımdan önemli bir topluluk oldu.

Halep Türkmenleri arasındaki Bayat oymaklarının en önemlilerinden biri de Reyhanlı aşiretidir. 18. yüzyılda başka oymakların katılmasıyla büyüyen Reyhanlı aşireti Sivas’ta yaylamakta, kışın da Halep çevresindeki Eriha Vadisinde kışlamaktaydı. Osmanlı Devleti’nin iskân politikası içinde bu aşiret de 19. yüzyıl sonlarında Amik Ovasına yerleştirilerek bugünkü Reyhanlı kasabası kuruldu. Halep Türkmenleri arasındaki öteki Bayat aşiretleri de genellikle Güney Anadolu’da yerleşmiştir.

Advertisement

Akkoyunlu Devleti’nin kuruluşuna katılan Türkmenlerin kalıntısı olan Bozuluş arasında da yüz evli bir Bayat oymağına rastlanır. Irak’ta da küçük bir Bayat oymağı vardı. Kerkük bölgesinde yerleşik yaşama geçen Türkmenler arasında Bayatlar da bulunmaktaydı. İran’a göç eden Bayatların önemli bölümü Hemedan’ın güneydoğusunda yaşardı. Bir bölümü ise I. Abbas (Büyük) döneminde (1588-1629) Azerbaycan’a yerleşti.


Leave A Reply