Okul öncesi çocuklar için kitap seçiminde nelere dikkat edilmelidir? Öykü anlatma teknikleri nelerdir, resimli kitapların özellikleri ne olmalıdır?
Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklar İçin Kitap Seçimi
İyi bir çocuk kitabı, çocuğun ilgisini ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılayan, fakat herşeyden önce çocuğun zevkle okuduğu bir eserdir. Çocuklar kendi yetenek ve çevrelerinin etkisine göre değişik yaşlarda değişik konulara ilgi duyarlar. Bir- altı yaş dönemi ; bedensel, duygusal ve zihinsel gelişme çağı olduğundan hayatın en önemli dönemidir. Bu dönemde yetenekler gelişir, alışkanlıklar şekillenir. Konuşma da bu dönemde başladığından, kitaplarda yeni kelimelerin öğretilmesine ve bol kelime tekrarı olmasına dikkat edilmelidir. Bu dönem kitaplarının en önemli özelliği ise bol resimli olmalarıdır. Ortalama bir yaş civarında, çocuğa sayfalarında bir resim ve o resmin adı yazılı olan, ” ABC kitabı ” denen kitaplar verilir.
Bu dönemde çocuğun çevresinde bol miktarda kitap bulundurulmalıdır. Çocuk bu kitaplar yardımı ile yakın çevresindeki kişi ve objelerin ismini öğrenebilir. Yaş ilerledikçe, tek resim- tek kelime içeren kitaplardan, daha çok resim ve yazı içeren kitaplara geçilir. Ancak okulöncesi dönemde çocukların dikkat süresi kısa olduğundan, bu kitapların fazla uzun olmamasına dikkat edilmelidir. Ortalama iki yaşından sonra, çocuk düşüncelerini cümle ile anlatmaya başlar. İşte bu dönemden itibaren çocuğa bol renkli kitap okuma; çocuğun dilinin gelişmesini, resimleri algılamayı öğrenmesini, zihinsel gelişmesini, yaratıcı hayal gücünün gelişmesini, yetişkinle daha yakın ilişkiye girebilmesini, estetik duygusunun gelişmesini ve edebi deneyiminin artmasını sağlar. Ayrıca bir sanat eserini nasıl kullanacağını da öğrenir.
Küçük çocuklar gerçekçi olduğundan “Alis Harikalar Diyarında ” gibi hayal ürünlerini pek anlayamazlar, bunun için de masalların çok basit olması gerekir. Bu tip kitapların masal çağı denilen ve soyut düşünmenin başladığı ortalama 8-9 yaşta okunması, kitabın daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.
Çocuklar bu yaşlarda kendilerine kitap okunmasından çok hoşlandıkları için, tanışma kitap sevgisini doğurur. Bu dönemde, kitabın eğlence ve bilgi kaynağı olduğu öğrenilirse, kitap sevgisi ileriki yıllarda devam edecektir.
Okulöncesi çocuklar için kitap seçiminde cinsiyet ayrımı yapılmamaktadır.
RESİMLİ KİTAPLAR
Bir- yedi yaş arasındaki çocukların okudukları ya da kendilerine okunan kitaplara “Resimli Kitaplar” adı verilir. En büyük özellikleri, metin kadar ya da metinden daha fazla resim içermeleridir. Resimli kitaplar, görme ve işitme duyuları ile çocuğa seslenirler.
İki-üç yaş grubu için hazırlanmış olanlarda genellikle hiç yazı yoktur. Çocuğun tanıdığı cisimler, hayvanlar ve insanlar gerçekçi olarak resimde yer alır. Bunlara çoğunlukla ABC kitapları denir ve konusuzdurlar.
Dört-beş yaş grubu için hazırlanmış olanlarda; çocuk büyüdüğü için metin önem kazanmaya başlamıştır.Konuları basit, resimleri öyküyü anlatabilecek güçte olmalıdır.
Altı -yedi yaş grubu için hazırlanmış olanlarda ise ; kavram ve dil yönünden öncekilere göre gelişmiş öyküler olmalı, bununla birlikte metin fazla uzun olmamalıdır. Konular ciddi, komik, gerçekçi, hayal ürünü ya da bunların karışımı olabilir.Ancak, konu mutlaka anafikir içermelidir.
Resimli kitaplarda karakterler; çocuklar,yetişkinler, gerçek ya da kişilik verilmiş hayvanlar, makinalar veya eşyalar olabilir.
Öyküdeki yeni kelimeler, çocuğun yaş ve kavram düzeyine uygun olmalıdır. Ses tekrarları içeren kelimeler bulunmalıdır. Sonuç mutlaka başarı ile bitmelidir, ayrıca çocuklar bir öykünün aniden kesilmesini değil, belirli bir sonla bitmesini isterler.
Resimlendirilmeleri çok önemlidir. Çocuk resimin metinde geçen herşeyi anlatmasını beklediğinden resimler ilgj çekici , hareketli olmalı ve detayları metine uymalıdır.Resimdeki mizah unsuru çocukların yaş düzeyine uygun olmalı, mizah ile karikatür birbirine karıştırılmamalıdır. Yani kaş, göz ilavesi yapmak yerine doğal biçimde vermek gerekir.
Çocuk okumayı bilmediğinden, kitabı resimlerinden okuyabilmelidir. Bunun için de, resimin ait olduğu metinin yanında yer alması çok önemlidir.
Yapılan araştırmalar, çocukların pastel renkli , belli belirsiz hatları olan ve her bakıldığında yeni şeyler verebilen resimlere yöneldiklerini göstermektedir. Çerçevelenmiş resim ve fotoğraf ise çocuğun hayal dünyasını kısıtladığı için resimli kitaplarda pek kullanılmamaktadır.
Fiziksel özellikleri yönünden ise; resimli kitapların orta ve büyük boyda olmaları, hafif olmaları, dikiş yolu ile ciltlenmeleri gerekir.
Yırtılmasının güç olması ve resimlerinin iyi çıkması için de kalın beyaz kağıda basılmış olmaları gerekmektedir.
ÖYKÜ ANLATMA TEKNİKLERİ
Resimli kitaplar, okumaya elverişlidirler. Ancak kitap çok iyi biliniyorsa kitaba bakmadan anlatılabilinir. Halk masalları ise anlatım için daha uygundur.
Masal anlatmadan önce dinleyen çocukların genel yapısı, yaşı, eğitim ve zeka düzeyi mutlaka incelenmelidir. Dinleyicilerin sayısı da önemli bir etkendir. En ideali, anlatıcı etrafında yarım daire şeklinde toplanmış,10-12 kişilik küçük bir gruptur. Gruba “dik oturun “, “kollarını bağlayın ” gibi komutlar vermeye gerek yoktur. Çocuklar ister halının üstünde oturarak, ister yatarak serbest biçimde öyküyü dinleyebilmelidirler. Bir defada üçten fazla öykü anlatılmamalıdır. Anlatırken ses doğal olmalıdır, önemli olan her mesafedeki çocuğun rahatlıkla duyabileceği bir tonla konuşmak ve kitabı baştan sona herkesin görebilmesini sağlamaktır. Sözcükler temiz ve vurgularına dikkat edilerek söylenmelidir. Çocuklara yabancı gelen sözcükler ise hemen kısaca açıklanabilir. Öykü anlatırken dramatizasyon ve pandomim yapılmamalıdır.
Öyküye ” şimdi size komik bir öykü anlatacağım ” gibi, önyargılı sözlerle başlanmaması gerekir. Kitap çocukların dikkatinin dağılmaması için kesinti yapılmadan anlatılmalıdır.Ayrıca, bir öykünün her anlatıldığında aynı biçimde anlatılmasına ve öyküde değişiklik yapılmamasına dikkat edilmelidir.
Kitap bitince; çocuklara kitabın giriş,gelişme, sonuç bölümleri hakkında sorular sorulmalı, kitabın özetini çıkarmaları istenmeli, yarım bırakılan cümleler ve yarım bırakılan metin tamamlattırılmalı, istenmeli, kendi yaşıtlarında benzer bir olay yaşayıp yaşamadıkları sorulmalıdır. Ayrıca kitaptaki olayların resimini yapmaları da istenebilir.
Kitabın, anadilini iyi konuşan yetişkinler tarafından okunması ve soruların bir amaca hizmet edecek şekilde sorulması; çocuğun dinleme- anlatma yeteneğinin gelişmesini, kelime hazinesinin artmasını, gramere uygun düzgün cümle kurmayı öğrenmesini sağlar.
Okulöncesi dönemde, kitaplarla ilişki kurdurularak düzenli ve bilinçli bir dil öğrenimi gören çocuk, ilkokula başladığı günden itibaren, okuma ve yazma becerisini geliştirmekten kolaylıkla zevk alacaktır.
Öykülerin konuları, çocukların düzeyine uygun olursa, öykü anlatma onların davranışlarını değiştirebilir ve yeni fikirlere karşı ilgi uyandırabilir. Daima, kitabın giriş- gelişme-sonuç bölümünün olmasına ve haraketli konular içermesine dikkat edilmelidir. Eğer, çocuklar öyküyü dinlememekte ısrar ediyorlarsa, kitabı kesmekte ve başka bir kitap ya da konuya geçmekte yarar vardır.
Öykü anlatılırken kitap kullanılmak istenmiyorsa dramatizasyon, kukla, gölge oyunu, tepegöz, slayt, video, çubuk figürle çizim, bazen tahta kullanma , pandomim ya da resimlerle anlatım yapılabilir. Bu tarz anlatımda öykü bozulmamalı, karakterler ve hareketler üzerinde yoğulaşılmalıdır.
Kuklalar:
Sosyal- duygusal gelişim, dil gelişimi ve kavram gelişimi için yararlıdırlar. Bir öyküye canlılık katmak, çocukların dikkatini çekmek, öyküleri canlandırmak, çocukların sosyal- duygusal sorunlarına eğilmek, bazı kavramları çocuğa aktarmak için kullanılabilirler. Kuklaların; tek parça, sopaya monte edilmiş, eldivenden yapılmış, ele takılabilen, parmağa geçen, kese kağıdından,sebzelerden ve çoraptan yapılmış gibi türleri vardır. Ayrıca vücut parçalarının iplerle hareket ettirildiği daha kompleks yapıda olanları da vardır.
“Üç Ayılar”,” Üç Küçük Kedi Yavrusu “, “Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler ” gibi kitaplar kuklalarla anlatılmaya uygundur.
Dramatizasyon:
Herhangi bir öykü, okunduktan ve anlatıldıktan sonra, çocuklar arasında rol dağılımı yapılarak, metine bağlı kalmadan, doğaçlama yapılarak dramatize edilebilir. Kıyafet ve aksesuar şart değildir.
Gölge Oyunu:
Öyküdeki önemli şekil ve karakterler 100-200 watt ampulle aydınlatılan beyaz bir perdeye yansıtılırak gösterilir. Güncel olayları konu olan kitaplar, bu tarzda anlatılmaya uygundur. Gösterinin çocuklar tarafından yapılması halinde arkadaşlar arasında işbirliğini destekler.
Pandomim:
Bir öyküyü sadece vücut hareketleri ile iletme sanatıdır. Pandomimle, çocuklara tanıdık olan günlük faaliyetler anlatılmalıdır.
Çubuk Figürlerle Çizim :
Çocuklar, bildikleri tekerlemeler, kısa şiirler ve öykülerdeki karakterlerin çubuk figür sembollerini görmekten hoşlanırlar. Giriş, gelişme ve sonuç bölümlerini anlamak, öyküdeki hareketlerin ilerlemesini göstermek için başlıca karakterler çocuklara çubuk figürlerle çizdirilebilir. Örneğin; “Kırmızı Başlıklı Kız” ve başka birçok kitap bu tarzda anlatılabilir.
Bu teknikler çocuklara değişiklik sağlamak, monotonluktan uzaklaşmak, ilgi uyandırmak, eğlendirmek ve konuyu değişik tekniklerle pekiştirmek için kullanılabilir.
