Olivin Nedir? Olivin Hakkında Bilgi

Olivin nedir, nasıl bir mineraldir? Olivin taşı özellikleri, yapısı, oluşumu nasıldır? Olivin mineraller hakkında bilgi.

Olivin

Olivin; doğal magnezyum ve demir silikatlar grubunu oluşturan minerallerin ortak adıdır. Pek çok bazik ve ultrabazik korkayaçta yer alan olivinler, yer mantosunun üst bölümünün başlıca bileşenlerinden biridir. Çoğu göktaşının yanı sıra bazı Ay taşlarında da (A tipi) çeşitli olivin minerallerine rastlanmıştır.

Bütün olivinler aynı temel ortorombik kristal yapısına sahiptir; bu yapıda, tekil $\displaystyle \left( Si{{O}_{4}} \right)$ dörtyüzlüleri birbirlerine, metal içeren dörtyüzlü zincirleriyle bağlanmıştır. Yapıdaki oksijen atomları heksagonal yakın birleşmiş durumdadır ve bunların arasında kalan her iki türden katyon bölgeleri, birbirlerine eşdeğer olmamakla birlikte sayıca eşittir. Olivinlerin kimyasal bileşimi $\displaystyle \left( {{A}_{2}}B{{O}_{4}} \right)$ formülüyle gösterilebilir; burada, A sekizyüzlü iyonlarını (çoğunlukla magnezyum ve demir, ender olarak da manganez, nikel ve kalsiyum), B ise dörtyüzlü iyonunu (silisyum) gösterir. Doğal olivinlerin kimyasal bileşimi, kesintisiz bir katı çözeltiler dizisi halinde, forsteritten $\displaystyle \left( M{{g}_{2}}Si{{O}_{4}} \right)$ fayalite $\displaystyle \left( F{{e}_{2}}Si{{O}_{4}} \right)$ kadar değişir. Magnezyum bakımından zengin olivinlerde nikel yer alabilir; kalsiyum hemen tüm bileşimlerde bulunur; manganeze ise demir bakımından zengin olanlarında rastlanır. Olivinler, camsı san ile yeşilimsi sarı arasında değişen renklerdeki eşboyutlu kristaller halinde bulunurlar ve belirgin bir yanlım göstermezler. Yoğunlukları ise 3,2 gr/cm3 (forsterit) ile 4,4 gr/cm3 (fayalit) arasında değişir.

Olivinler, korkayaçların kökenlerinin tanımlanması açısından oldukça ilginç minerallerdir. Bazik ve ultrabazik kayaçların oluşumu sırasında ilk kristalleşen mineraller olduklarından, bileşimleri kayacı oluşturan magmanın yapısı hakkında bilgi verir. Laboratuvarda oluşturulan yapay magmalar ile doğal kayaçlar üzerinde yapılan incelemeler, olivinlerdeki magnezyum-demir oranının magmadakiyle aynı olduğunu açığa çıkarmıştır. İkincil bileşenlerin derişikliğinden de ana akışkandaki derişikleri çıkarsamak olanaklıdır; bunlar kristalleşme ortamına ilişkin de bilgi verir. Dunit ve peridokit gibi ultrabazik kayaçlardaki olivinler yüzde 92 ile yüzde 88 arası mol forsterit, gabro ve bazalt gibi bazik kayaçlardakiler ise yüzde 85 ile yüzde 40 arası mol forsterit biçimindedir. Olivin mineralleri erken kristalleştiklerinden, yerçekimi etkisiyle çökelme sonucunda kalın yığışımlar oluşturabilirler. Kristaller içinde sık sık farklı bileşim bölgelerine rastlanır; bunlar, kristalleşme ilerledikçe magmanın bileşimindeki değişmeleri yansıtır. Demir bakımından zengin olivinlere kuvarslı siyenitlerde, ender olarak da granitlerde rastlanır. Katışkısız forsterit ise başkalaşmış kireçtaşlarında ve dolomitlerde bulunur. Olivin ancak yüksek sıcaklıklarda kararlı olan bir fazdır; düşük sıcaklıklarda, suyun etkisiyle kolayca hidrotermal değişime uğrayarak serpantin, klorit, magnetit ve talka dönüşür.

Olivin mineralleri 1.500°C’nin üstünde erirler, bu özellikleri nedeniyle de kimi zaman ateş tuğlası yapımında kullanılırlar. Saydam yeşil renkli olivin türü olan peridottan değerli taş olarak yararlanılır. Tümüyle serpantinleşmiş olivinli kayaçlar ise bezemecilikte kullanılır.