Oluşumlarına Göre Topraklar kaça ayrılır? Oluşumlarına göre toprakların sınıflandırılması ve özellikleri hakkında bilgi.
Oluşumlarına Göre Topraklar
Oluşumlarına göre topraklar iki grupta incelenir.
1. YERLİ TOPRAKLAR
Anakaya üzerinde, fiziksel ve kimyasal çözülmeler sonucu oluşmuş olan topraklara denir.
Yerlikaya topraklarının özelliklerine etki yapan faktörler şunlardır:
***İklim
***Bitki örtüsü
***Organizma
***Kayaçın yapısı
***Yerşekilleri
Yerlikaya topraklarının türüne etki yapan temel faktör iklimdir. Bu nedenle yerlikaya toprakları, nemli ve kurak bölge toprakları olarak iki alt gruba ayrılır.
A. Nemli Bölge Toprakları
Yıkanma olayı fazla olduğu için bu topraklar içerisinde tuz, kireç, jips gibi eriyebilen mineraller azdır. Bunun aksine demir, alüminyum gibi mineraller daha fazladır. Genellikle aşırı yıkanmış nemli bölge toprakları humusça fakir ve verimsizdirler.
Başlıca nemli bölge toprakları ve görüldüğü alanlar şunlardır:
a. Laterit Topraklar
Ekvator ve çevresinde bol yağış ve yüksek sıcaklık sonucu oluşmuştur. Kimyasal çözülmenin en fazla olduğu, verimsiz olan, humusu canlı organizmalar tarafından tüketilen topraklardır. Kireç ve tuz bakımından çok fakirdir. Türkiye’de bu toprakların benzeri Doğu Karadeniz Bölümü’nde görülür.
b. Podzol Topraklar
60° enlemi civarında sert karasal iklimin görüldüğü iğne yapraklı tayga ormanları altında bulunan topraklardır. Çok yıkandığından verimsiz ve solgun renklidir. Tuz ve kireç gibi mineral bakımından fakirdir ve tarıma elverişli değildir. Sıcaklığın düşük olması humus oluşumunu engellemiştir. Türkiye’de bu tür topraklar en fazla Batı Karadeniz’de dağların yüksek kesimlerinde görülür.
c. Kahverengi Orman Toprakları
Bu topraklar ılıman okyanus iklim bölgelerinde geniş yapraklı orman altlarında bulunurlar. Humus bakımından zengin olup, tarım yapmaya elverişlidirler. Karadeniz kıyılarındaki toprakların büyük bir kısmı bu türdendir.
d. Akdeniz Toprakları (Terra – Rossa)
Bu topraklara Lateritik topraklar adı da verilir ki, Laterit toprağın bozulmuş şeklidir. Renginin kırmızı olması demir oksidin erimeden toprakta kalmasıyla ilgilidir. Kalkerli arazilerde oluşur. Tuz bakımından fakir olup, verimi çok yüksek değildir. Ülkemizde Akdeniz ikliminin görüldüğü Akdeniz ve Ege kıyılarıyla, Marmara’nın güneyinde görülür.
e. Tundra Topraklar
Tundra ikliminin görüldüğü Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’nın kuzeyinde görülen toprak türüdür. Dokuz ay boyunca donmuş olan bu topraklar, üç aylık yaz döneminde bataklık haline dönüşür. Verimsiz ve tarım yapmaya elverişli olmayan topraklardır. Türkiye’de bu tür topraklar görülmez.
B. Kurak ve Yarıkurak Bölge Toprakları
Az yıkandıkları için, tuz ve kireç gibi mineraller bakımından zengin topraklardır. Bitki örtüsünün fakir olması humus oranını azaltmıştır. Üçe ayrılırlar:
a. Çöl Toprakları
Yağışların 200 mm’nin altında olduğu çöl bölgelerindeki humusça çok fakir, kireç ve tuz bakımından çok zengin topraklardır. Üzerlerinde tarım yapılamaz. Yağışlara bağlı kimyasal çözülme olmadığı için toprak oluşumu zordur.
b. Kestane Rengi Step Toprağı
Yarıkurak step alanlarında görülür. Az yıkanmış olduğu için kimyasal tuz ve kireç bakımından zengindir. Bitki örtüsünün cılız olması, humus bakımından fakir olmalarına etki etmiştir. Sulandığı zaman tarıma elverişli olurlar, İran, Türkiye, Kazakistan, Türkmenistan, Azerbaycan gibi ülkelerde bu topraklar yaygındır. Türkiye’de başta İç Anadolu olmak üzere tüm iç bölgelerde görülür.
c. Çernozyum (Kara Topraklar)
Orta kuşaktaki yarı nemli karasal iklim bölgelerinde görülür. Renginin siyah olması humus oranının fazla olmasına bağlıdır. Fazla yıkanma olmadığı için mineral bakımından zengindir. Dağ çayırlarının her yıl yeşerip kurumasıyla, bitki artıkları toprağa karışır, bu da humus oranını artırır. Dünya’nın en verimli topraklarıdır. Orta Avrupa (Ukrayna, Romanya, Macaristan) ve Rusya’da bu topraklara fazlaca rastlanır. Türkiye’de Erzurum – Kars platosunda vardır.
2. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR
Akarsu, rüzgar ve buzullar gibi dış kuvvetlerin çeşitli bölgelerden koparıp taşıdıkları çakıl, kum, mil ve toz boyutundaki maddelerden oluşurlar. Bunlar:
Alüvyon —– Akarsuların
Moren (Buzultaşı)—–Buzulların
Lös —- Rüzgarların
meydana getirdiği topraklardır.
Taşınmış topraklar başka yerlerden taşınıp getirildikleri için bulundukları yerin iklimini yansıtmazlar.
Taşınmış topraklar genelde verimlidir. Çünkü bileşimlerinde değişik kayaların çözülmesiyle oluşan maddeler vardır.
Türkiye’de yaygın olarak görülen taşınmış toprakların başında alüvyonlar gelir. Akarsular yatak eğimlerinin azaldığı yerlere alüvyonlarını biriktirerek verimli tarım alanları oluşturmuşlardır.
