Organum nedir, ne demektir? Organum terimi hangi müzik aleti için kullanılır, özellikleri nelerdir? Organum hakkında bilgi.
Organum
Organum; başlangıçta herhangi bir müzik aleti, daha sonra yalnızca org için kullanılan addır. Kalıcı anlamını ortaçağda ilk çoksesliliğin adı olarak kazandı. Bu çokseslilik Gregorius dinsel ezgisine dörtlü ya da beşli aralıktan bir ezginin katılması ile elde ediliyordu. Musica Enchiriadis (y. 900; Müzik Elkitabı) adlı çalışmada rastlanan en erken yazılı organum, notaya karşı nota olarak eşzamanlı ilerleyen iki melodi çizgisinden oluşuyordu. Bazen ikinci bir ses (vox organalis) dinsel ezgiyi ya da temel sesi (vox principalis) bir dörtlü ya da beşli alttan (örn. Do’nun altındaki Sol ya da Fa’dan) tekrarlıyordu. Daha başka örneklerde iki ses ilk önce eşsesli (ünison) olarak başlıyor, sonra bu sesler birbirinden ayrılarak aralıklar gittikçe büyüyordu; dörtlü ya da beşli aralığa ulaştıktan sonra da paralel bir biçimde devam ediyordu. Her iki ezgi de oktavdan tekrarlanabiliyordu.
İkinci sesin temel sesle paralel yürümesi ilkesi sonraları yerini daha ileri organum biçimlerine bıraktı. Bu durumda ikinci ses temel sesle, gene notaya karşı nota biçiminde (yani aynı ritimle) hareket ediyordu, ama daha özgür bir yapıya sahipti. Son olarak da, İspanya’da Santiago de Compostela ve Fransa’da Limoges’daki Saint-Martial manastırlarında önemli bir ilke oluştu. Buna göre, düz şarkı tenor partisinin üstünde olmak üzere son derece süslü ikinci bir melodi (duplum) besteleniyordu.
Notre-Dame organumu
Bu yeni melismalı (bir hecede birden çok nota bulunan) organum Paris’teki Notre-Dame okuluna bağlı bestecilerin yapıtlarında olgunluk çağına ulaştı. Missa Gradualeleri, Alleluiaları ve Responsoriumları için dinsel ezgiler besteleyen ve belki de adıyla bilinen ilk besteci olan Léonin (ya da Leoninus) bunları Magnus liber organi (y. 1170; Büyük Organum Kitabı) adlı yapıtında derledi.
Notre-Dame organumunda asıl organum üslubu, discantus bölümleriyle dönüşümlü olarak seslendirilir. Bu bölümlerde her iki melodi, ortaçağın son döneminin ritmik modlar sisteminin (bak. ritmik mod) üçlü kalıplarına uygun bir biçimde ilerler.
Léonin’in iki ses partili besteleri yerlerini hızla Pérotin’in ritim açısından daha derli toplu olan üç ya da dört partili organumlarına bıraktı. Çokseslilik gelişip karmaşıklaştıkça organum çoksesliliği anlatan bir sözcük olmaktan çıktı.
