Orkestra nedir? orkestra ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı ve orkestra yerleşim düzeninin şemasının yer aldığı yazımız.
Orkestra Yerleşim şeması
Çeşitli sazların bir araya gelmesiyle kurulan topluluğa «orkestra» denir. Bu kelime Eski Yunanca’da «dans etmek» anlamına gelen «orkhesthai»den türemiştir: Tiyatrolarda sahne ile seyirciler, dinleyiciler arasındaki bölümüne «orkhestra» denirdi; burada koro, dans, saz toplulukları bulunurdu. Yeniçağ başında operaların saz topluluğu tiyatroda aynı yerde bulunduğu için, bu gibi saz topluluklarına da «orkestra» denilmiştir.
Bugünkü orkestralarda «yaylı sazlar», «nefesli sazlar», «vurma sazlar» olmak üzere, üç topluluk vardır. Bunların her birindeki sazların sayısı eşit ve belli değildir; yalnız, birbirleriyle ahenkli bir dengede olmaları gözetilir. Sazlarının sayısına göre orkestralar «büyük orkestra», «küçük orkestra» diye ikiye ayrılır. Bunlardan başka, «salon orkestrası», «oda orkestrası» gibi daha küçük saz toplulukları da vardır. Romantik çağ bestecileri, genel olarak, büyük orkestralar için eserler yazmışlardır. Berlioz’a göre normal bir orkestra 827 kişilik olmalıdır. Bugünkü besteciler ise, büyük orkestra fikrini reddetmişlerdir.
Orkestralarda sazların durumu çeşitli şekillerde olabilir; kesin yerleri yoktur. Yalnız, birbirine benzeyen sazların bir arada bulunmasına dikkat edilir. Askeri müzikte kullanılan «fanfar» (mızıka) ve armoni orkestralarında yaylı sazlar bulunmaz; armoni orkestralarında tahta nefesli sazlar (klârinet vs.) vardır, mızıkalarda ise yalnız madenî nefesli sazlar kullanılır.
- Orkestra Şefi. — Orkestrayı yöneten sanatçıya «orkestra şefi» denir; bu unvan, müzikte en yüksek derecelerden biridir. Çünkü orkestra şefinin rolü çok önemlidir. Çeşitli sazların ayrı ayrı çaldıkları parçaları, eserin tümünü ortaya çıkaracak şekilde, birbiriyle bağdaştırıp toparlayacak olan odur.
- Orkestrasyon. — Müzik eserlerini, orkestranın çalabileceği şekilde çeşitli sazlara «partiler» dağıtarak yazmaya «orkestrasyon» denir.
Bu bilgide sazların orkestra içinde birbirleriyle ilgileri, ödevleri, bunları en güzel, maksada en uygun bir şekilde düzenlemek yolları ile uğraşılır. Orkestrasyona uygun şekilde hazırlanmış orkestra notalarına «partisyon» denir; her saza ait parçalar, ayrı portelerde alt alta yazılır. Böylece orkestra şefi hangi alete, ne zaman, hangi melodiyi çaldıracağını bilir.
Kaynak – 2
Orkestra; çeşitli büyüklük ve türlerdeki müzik aletlerinin bir araya gelmesiyle oluşan topluluktur. Modern senfoni orkestralarının ilk biçimleri 1600 lerde ortaya çıktı. Bunların en önemlisi İtalyan besteci Claudio Monteverdi’nin Orfeo operası için gerekli olan topluluktu. 17. yüzyıl sonlarında Fransız besteci Jean-Baptiste Lully sarayda, yaylı çalgıların çoğunlukta olduğu, ama obua, fagot, flüt ve kornoların da yer aldığı bir orkestrayı yönetti. 18. yüzyılda Almanya’da Johann Stamitz ile Mannheim okulu bestecileri modern senfoni orkestrasının temelini oluşturdular. Bu, tahta nefesli çalgılar (flüt, obua, fagot), bakır nefesli çalgılar (korno, trompet), vurmalı çalgılar (timbal) ve yaylı çalgılardan (birinci ve ikinci kemanlar, viyolalar, viyolonseller ve kontrbaslar) oluşan dört bölümlü bir orkestraydı. Bu dönemde orkestraya klarnetler alınırken, klavsen, lavta ve torba (bir bas lavta) gibi daha önceki başlıca çalgılar dışarıda bırakıldı.
19. yüzyılda orkestralar zenginleşti. Tahta nefesli çalgıların her birinden üç ya da dört tane yer almaya başladı. Bakır nefesli çalgılar grubu, üçüncü bir trompet, üçüncü ve dördüncü korno ve trombonların eklenmesiyle genişletildi. Hector Berlioz, Richard Wagner, Nikolay Rimski-Korsakov ve 20. yüzyılın ortalarına doğru da Richard Strauss, Gustav Mahler ve Igor Stravinsky gibi besteciler o güne değin kullanılmamış ses kaynaklarından yararlanan, eşi görülmemiş büyüklükte orkestralar tasarladılar ve kullandılar. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl ortalarında tipik bir büyük orkestrada ortalama 100 kişi çalıyor, özel yapıtlar için çok sayıda çalgı çeşidi yer alıyordu. Bununla birlikte 1920’lerde, birçok besteci daha küçük oda topluluklarına yönelmeye başladı.
