Ornatım (metasomatizma, mineral değiş tokuşu) nedir, ne demektir? Ornatım olayı nasıl gerçekleşir? Ornatım hakkında bilgi.
Ornatım (Metasomatizma)
Ornatım, Metasomatizma ya da mineral değiş-tokuşu olarak da bilinir, bir mineralin yerini bir başkasının almasıyla sonuçlanan eşzamanlı çözünme ve çökelme sürecidir. Epijenetik mineral çökelleri (konakçı kayacın oluşmasından sonra gelişen) ile yüksek ve orta sıcaklıklardaki hidrotermal cevher yataklarının oluşmasında ve süperjen kükürt zenginleşmesinde önemli bir süreçtir. Ağacın taşlaşması (ağaç liflerinin yerini silisin alması), bir mineralin bir başkasının psödomorfunu oluşturması ya da bir cevher kütlesinin aynı hacimdeki bir kayacın yerini alması ornatım süreçleridir.
Ornatım olayı, mineralleşmekte olan bir çözelti bu minerale karşı kararsız yapıda olan minerallerle karşılaştığında gelişir. Bu durumda özgün mineral çözünür ve hemen hemen eşzamanlı olarak yerini bir başka mineral alır. Değişim, moleküler düzeyde değil, hacimsel düzeyde gerçekleşir; bu nedenle de, daha az yoğun bir mineralin daha az sayıdaki molekülleri daha yoğun bir mineralin moleküllerinin yerini alır. Değişim ilk önce konakçı kayaçtaki hidrotermal çözeltilerin aktığı ana kanallarda gerçekleşir. Daha sonra en kılcal açıklıklar ve sonunda da yayınım yoluyla kütlenin tümü değişime uğrar.
Ornatım yoluyla ilk başta oluşan mineraller de ornatıma uğrar ve bu süreç malzeme belirli bir mineral yapısına ulaşana değin sürer. Sık rastlanan hipojen (yükselen çözeltilerle çökelen) metalik sülfür minerallerinin oluşumunda bu sıra genellikle pirit, enargit, tetraedrit, sfalerit, kalkopirit, bornit, galen ve pirarjirit biçimindedir.
Ornatım herhangi bir sıcaklıkta ya da basınçta gerçekleşmekle birlikte, kimyasal etkinliğin yüksek olduğu yüksek sıcaklıklarda daha da etkili biçimde gerçekleşir. Soğuk su dolaşımı aracılığıyla gerçekleşen yer değiştirmeler yalnızca kireçtaşı gibi çözünür kayaçlarda oluşur. Bunlarda ornatım ürünleri demir oksitleri, manganez oksitleri ya da kalsiyum fosfatlar olabilir; kireçtaşlarının ornatıma uğradığı yerlerde, yüzeyde geniş bakır ve çinko karbonat çökelleri de oluşabilir, aynca süperjen sülfür zenginleşmesi oluşan bölgelerde değerli cevherler ortaya çıkabilir. Sıcaklık arttıkça ornatım süreci daha da etkili duruma gelir ve çok yüksek sıcaklıklarda hemen hemen hiçbir kayaç bu sürece direnemez. Orta sıcaklıklardaki çözeltiler basit sülfürler ve sülfotuzlar, biraz daha yüksek sıcaklıklardakiler de sülfürler ve oksitler oluşturur. Ornatım yoluyla yerinde oluşan çökeller, demir cevherlerinin dışında, en değerli ve zengin metal cevherleridir.
