Orta Afrika cumhuriyeti ülkesinin tarihçesi ile ilgili bilgiler. Afrika’nın adı gibi orta bölgesinde yer alan eski bir Fransız sömürgesinin tarihçesi.
Günümüzde Orta Afrika’nın bulunduğu yörenin tarihi konusunda bilgi azdır. 17. ve 19. yüzyıllar arasında köle ticaretiyle uğraşanlar, bu bölgede yaşayanlara çok zarar verdiler ve yerli halkın başka yerlere kaçmasına neden oldular. 19. yüzyılda, doğuda Banda ve kuzeyde Baya topluluklarını da içeren Sudanlılar bu bölgeye geldiklerinde, hemen hemen boş bir alanda karşılaştılar. 1839’da Gabon kıyısında Fransız egemenliği kuruldu.1860 ve 1870’li yıllarda iç bölgelerin keşfedilmesi, 1880’li yıllarda Gabon, Kongo ve Orta Afrika Cumhuriyeti’ni (o sıralarda Ubangi-Şari olarak adlandırılıyordu) de içeren Fransa’ya bağlı bir bölgenin oluşmasına yol açtı. 1894′ de Ubangi-Şari ayrı bir yönetim bölgesi oldu. Daha sonra Çad’ın da katıldığı bu bölgeye, Fransızlar 1908’de Fransız Ekvator Afrikası adını verdiler.
Orta Afrika Cumhuriyeti Adını Alıyor!
1946′ da Ubangi Şari’ye 40 üyeli bölgesel bir meclis kurma hakkı verildi. 1957’de özerklik kazanıldı. Orta Afrika Cumhuriyeti adını alan ülkenin Fransızlara bağlı bir devlet olması onaylandı. Ülkenin ilk başkanlığına Bogando getirildi. Bogando’nun 1959’da bir uçak kazasında ölmesi sonucunda, yerine geçen yeğeni, onun boşluğunu dolduramadı. 1960’ta, ülke tam bağımsızlığını kazanınca, Dacko devlet başkanı oldu. Dacko, ülkenin karışık ekonomik durumunu denetim altına alamayınca, sert önlemlere başvurdu. Aralık 1965′ te yeğeni Jean-Bedel önderliğindeki askeri darbeyle Dacko yönetimine son verildi.
Jean-Bedel Bokassa, anayasayı askıya aldı. 1972’de de yaşam boyu devlet başkanı olduğunu duyurdu, Aralık 1976’da imparatorluğunu ilan etti, bir yıl sonra imparatorluk tacını giydi. Aşırı lüks düşkünlüğü, skandalları ve cinayetleriyle dünya çapında kötü bir ün yapmış olan ve kendisine “imparator” unvanını yakıştıran Bedel Bokassa’yı 20 Eylül 1979’da Fransa’nın yardımıyla deviren David Dacko da, 1 Eylül 1981’de bir askeri derbeyle iktidardan uzaklaştırıldı. Yerini General Andre Kolingba aldı. 16 Ocak 1986’da, Fransız savaş uçakları, Orta Afrika’daki üslerinden havalanarak Çad’ın kuzeyinde, Uadi-Dum’da Libyalıların hava üssünü bombaladılar. Bir ay kadar sonra, 14-15 Şubat’ta, Libya’nın Çad’ın başkentine yönelik bir saldırısını durdurmak üzere, Fransız savaş uçakları yine Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki Bangui ve Bouar’daki üslerinden havalandılar. General Andre Kolingba, 1986’da düzenlediği bir halkoylamasıyla hem yeni anayasayı hem de devlet başkanlığını seçmenlere onaylattı. Aynı yıl ülkeye kendi isteğiyle Fransa’dan dönen Bokassa’nın cezasını, yaşam boyu hücre hapsine çevirdi (Şubat 1988).
Kaynak : 2
Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki arkeolojik bulgular Paleolitik Çağın sonlarında bölgede insan yaşadığını göstermektedir. Ama bölgenin 19. yüzyıl öncesi tarihine ilişkin hiçbir kayıt yoktur. Bugün ülke sınırları içinde kalan toprakların bir bölümünün, 16. yüzyılda gelişen Gaoga İmpara-torluğu’nun parçası olduğuna ilişkin bazı kanıtlar bulunmuştur. 16., 17. ve 18. yüzyıllar boyunca sürdürülen köle ticareti yerli nüfusun büyük bölümünün yok olmasına yol açtı.
Bugünkü Orta Afrika Cumhuriyeti toprakları 19. yüzyılda Sudan’daki köle tüccarlarından kaçan halkların oluşturduğu dört büyük göç dalgasına sahne oldu. Kuzeyden gelen Bayalar ve Mandyalarla, Sudan’ın güneybatısından gelen Bandalar ve Azandeler savana yerleştiler. Kongo Irmağından aşağı doğru inen H.M. Stanley 1877’de Ubangi Irmağının ağzını keşfetti. Ubangi Irmağı sonradan bölgedeki Fransız topraklarıyla Kongo Bağımsız Devleti (sonradan Belçika Kongosu) arasında sınır kabul edildi. Fransızlar 1889’da Bangui’ de bir karakol kurdular.
Mbomou Irmağı 1894’te kuzeydeki Belçika Kongosu’yla sınır olarak belirlendi.
Jean-Baptiste Marchand komutasındaki bir Fransız keşif heyetinin 1898’de Faşoda’daki (Kodok) kaleyi işgal etmesi, İngiltere’yle Fransa arasında Faşoda Olayı olarak bilinen bir bunalımın doğmasına yol açtı. Bunalım, Kongo ve Nil ırmaklarının havzalarını birbirinden ayıran su bölümü çizgisini Sudan’la Fransız Kongosu arasında sınır kabul eden bir antlaşmayla çözüldü (1899). Öte yandan Fransızlar 1898’de bölge topraklarını ayrıcalıklı büyük tüccarlar arasında paylaştırdılar. Bu tüccarların bölge halkını insanlık dışı koşullarda çalıştırmaları büyük tepkilere yol açtıysa da, angarya 1920’lerin sonuna değin uygulandı.
Fransız Ekvator Afrikası’nın parçası olan ve Oubangui-Chari adıyla anılan sömürge 1946’da Fransa’nın denizaşırı toprağı oldu. Barthelemy Boğanda ülkeyi temsil etmek üzere Fransız parlamentosuna seçildi. 1950’de Kara Afrika’nın Toplumsal Evrim Partisi’ni (MESAN) kuran Boğanda, 1958’de Fransız Uluslar Topluluğu içinde özerk bir cumhuriyet olan Orta Afrika Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sonuçlanan bağımsızlık hareketine önderlik etti. 1959’da bir uçak kazasında ölen Boğanda’ nın yerini alan David Dacko bir yıl sonra ülkenin bağımsızlığını ilan etti. 1965’te askeri bir darbeyle iktidara el koyan Eddine Ahmed Bokassa Afrika’nın en baskıcı ve başına buyruk diktatörlerindendi. Bokassa anayasayı yürürlükten kaldırıp meclisi dağıttıktan sonra 1976’da kendini “imparator” ilan etti ve ülkenin adını Orta Afrika İmparatorluğu olarak değiştirdi.
1979’da Fransa’nın önemli destek verdiği bir askeri darbeyle devrilen Bokassa’nın yerine Dacko yeniden devlet başkanlığına getirildi. Ama Dacko’nun yönetime gelmesi orduda huzursuzluklara neden oldu ve General Andre Kolingba önderliğindeki Askeri Ulusal Kalkınma Komitesi 1981’de düzenlenen kansız bir darbeyle yönetime el koydu. 1986’da yapılan bir halkoylamasıyla onaylanan yeni anayasayla ülkede tek parti sistemine dayalı bir rejim kuruldu ve Kolingba’nın devlet başkanlığı süresi altı yıl daha uzatıldı. Yaygın hoşnutsuzluklar karşısında Kolingba 1991’de en kısa zamanda çok partili sisteme geçileceğini açıklamak zorunda kaldı.
Ama demokrasiye geçiş için bir takvim belirlenmemesi üzerine muhalif gruplar “ölü kentler” kampanyası adı verilen yaygın bir boykot ve grev kampanyası başlattılar. Kolingba 1991 sonunda muhalefet partilerinin yasallaşmasına izin vermek zorunda kaldı ve sınırlı bir siyasal af ilan etti. Ağustos 1992’de Bangui’de demokrasi yanlısı göstericilerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada muhalefet liderlerinden Jean-Claude Congugo öldürüldü. Eylül 1993’te yapılan başkanlık seçimini kazanan Ange-Felix Patasse, Kolingba’nın yerine geçti.
