İlk kurulan Türk devletlerinin diğer çevre kültür ve devletler ile olan ilişkileri ile ilgili bilgilerin yer aldığı yazımız.
1. Türk – Çin İlişkileri
• Türk topluluklarının en çok ilişkide bulundukları devlet Çin’di.
• İlk dönemlerde, Çin topraklarına yapılan akınlar göçebe hayatın bir zorlamasıydı ve günlük ihtiyaçları gidermeye yönelikti, bir fetih hareketi değildi. Bunun dışında Türk-Çin ilişkileri ticarî ve kültürel ağırlıklıydı.
At kültürü ve Gök-Tanrı inancı Türklerden Çinlilere geçmiştir.
• Hunlar zamanında ilk kez (H Yüzyılın sonlarında) Çinlilerle antlaşma yapılmış, bu antlaşmaya göre Çinlilerin her yıl ipek, şarap vb.40 şey vermeleri öngörülmüştür.
• Göktürkler zamanında ticarî ilişkiler daha da gelişmiş, sınır kasabaları, ortak pazar yeri olarak kullanılmıştır.
• Uygurlar zamanında Çin ile yapılan ticaret en üst düzeye ulaşmıştır.
2. Türk-Moğol ilişkileri
• Moğol soyundan gelen Kitanlar X. Yüyılda, Orta Asya’da egemenlik kurmuşlardı. Kitanlar, Türkler’den;
– Sürülerin ayrılması için kullanılan hayvanların damgalanma işlemini,
– Kımız içkisini,
– Kavun – karpuzu,
– Kamdu adı verilen üzeri mühürlü olan ve para yerine geçen bez parçalarını,
– “Küçük yazı” denilen yazı türünü
– Kağan, tekin, tarkan gibi unvanları
aldılar.
Uygurlar, Moğol Devleti’nin ilk yıllarından itibaren kendilerine hocalık yapmış, devlet teşkilatında görev almışlardır.
• Bahşi adı verilen Uygur hocalar, Cen-giz’in oğullarına ders vermişler, Moğollara yazıyı öğretmişlerdir.
• Moğollar, eski Türk hukukunun pek çok yasalarını almış ve Cengiz Yasası’nın temeli böyle oluşmuştur.
• Moğolların askeri teşkilatında ve terimlerinde Türklerin etkisi açıkça görülmektedir.
3. Türk-Arap İlişkileri
• İlk ilişki, Sâsâni Devleti aracılığıyla başlamıştır.
• Hz. Ömer döneminde Nihavend savaşını kazanan Müslüman Orduları, Horasan’a kadar ilerlediler. Böylece, Batı Göktürklerle Araplar karşı karşıya geldiler.
• Emeviler döneminde Araplar Semerkant ve Horasan gibi önemli kentleri ele geçirdiler.
• Talaş Savaşı, Türk-Arap ilişkilerinde bir dönüm noktası oldu. Karlukların yardımı sonucu Çinlileri yenen Araplar, Çin’in batıya ilerleyişini de durdurmuş oldular.
• Abbasiler döneminde Türklerin kitleler halinde Müslüman olmaları ile kültür alışverişi hızlandı.
4. Türk – İran İlişkileri
• İlişkiler özellikle Göktürkler zamanında yoğunlaştı.
• İpek Yolu’nun paylaşım mücadelesi sonucu Türk-İran ilişkileri Göktürkler zamanında savaşlarla devam etti. Göktürklerin önemli toprak kazançları oldu.
• İranlı Soğdlar, eski dönemlerden beri Orta Asya içlerinde ipek Yolu üzerinde koloniler kurmuş, bu ticareti ellerinde tutuyorlardı. Bunlarla ilişki, Türklerin ticaret,yapmalarını kolaylaştırdı. Ayrıca Türkler, bunlardan Batı hakkında birçok bilgi edindiler.
Türkleşen bazı Soğdlar, sivil idareciler olarak Türk devletlerinde görevlerde bulundular.
