Advertisement
Osmanlı İmparatorluğunun duraklama dönemlerinin iç ve dış nedenlerinin maddeler halinde sıralandığı yazımız.
Osmanlı Duraklama Dönemi İç ve Dış Nedenleri
XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin büyümesi durmuş, duraklama dönemi başlamıştır.
Duraklamanın Dış Nedenleri
Osmanlı Devleti, XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren doğuda ve batıda aşamayacağı büyük devletlerle karşı karşıya gelmişti.
- a. Doğuda yapılan savaşlar Safevî Devleti’ni bir tehlike olmaktan çıkaramadı.
- b. Batıdaki ilerleyiş Malta seferi ve Kanunî’nin Zigetvar seferiyle durdu.
- c. İnebahtı Savaşı’yla Osmanlılar’ın Akdeniz’deki üstünlüğü sona erdi.
- d. Basra Körfezi ve Hint Okyanusu’nda Portekizliler’in dogu ticaret yolları üzerinde kurdukları egemenlik ortadan kaldırılamadı.
- e. Kuzeyde Rusya (Altın Orda Devleti’nin yıkılmasıyla) giderek güçlendi ve Kırım Hanlığı üzerinde gün geçtikçe artan bir baskı politikası uygulamaya başladı.
- f. Avrupa’da güçlü krallıklar kuruldu. Geniş sömürgeler elde edildi.
- g. Rönesans ve Reform’un da etkisiyle önemli gelişmeler sağlandı. Teknolojideki gelişmeler sonucunda yeni silahlar, toplar, gemiler yapıldı. Avrupalı devletler bu gelişmelerle Osmanlılara karşı üstün duruma geçtiler.
Duraklamanın İç Nedenleri
- a. Şehzadelerin taşrada yöneticilik yapma geleneğinin bozulması sonucu bilgi ve deneyimden yoksun olarak tahta çıkmaları. Her şeyin padişahın elinde olduğu Osmanlı Devleti’nde bu durum oldukça önemliydi.
- b. Saray kadınları ve ocak ağalarının devlet işlerine karışması, beceriksiz kişilerin önemli görevlere getirilmesine yol açtı. Rüşvet ve yolsuzluk yaygınlaştı. Bunun sonucunda merkezi otorite sarsıldı. Halkın Devlete olan güveni ve bağlılığı azaldı.
- c. Devlet giderlerinde herhangi bir kısıntıya gidilmemesi, ekonomik ve mali krizi daha da büyüttü.
- d. XVII. Yüzyılda bütün Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde görülen hızlı nüfus artışı sosyal yapının bozulmasına, işsizliğin artmasına ve ekonomik bunalımın büyümesine yol açtı.
- e. Tımar sisteminde meydana gelen bozulma, tımarlı sipahi ordusunun bozulmasına yol açtı. Tımarlı sipahi sayısı azalırken, maaşlı asker sayısı arttı.
- f. Yeniçeri Ocagı’na kanun ve geleneklere aykırı asker alındılından, ocak bozulmaya başladı.
- g. Pozitif bilimlerin medrese programından çıkarılması, himaye ve rüşvetle müderris alınması vb. nedenlerle bilim alanında gerileme başladı.
- h. Savaşların uzun sürmesi ya da yenilgiyle sonuçlanması sonucu hazine boşaldı.
- ı. Kapitülasyonlar yüzünden devlet gelirleri azaldığı gibi, ekonomi de sarsıldı.
Duraklama Dönemi İle İlgili Maddeler Halinde Bilgi
- Duraklama devrinde çıkan iç isyanların en önemlileri, Anadolu’da görülen ve kökü Yükselme devrine kadar çıkan Celâli isyanlarıdır. Bu isyancıların ele başları arasında Kara Yazıcı, Canbolatoğlu, Kalender oğlu. Kör Mahmut. Katırcıoğlu, Gürcü Nebi gibi Celâlîler vardır. Celâli isyanlarından sonra çıkan isyanların ele başları da Abaza Mehmet Paşa ile Vardar Ali Paşadır.
- İstanbul’da çıkan isyanları Kapıkulu askerleri çıkarmışlardır. Bunların en önemlileri ulufe yüzünden çıkan isyanlarla Genç Osman’ın ölümü ile biten büyük ihtilâldir.
- Duraklama devrinde Avusturya ile başlıca üç savaş yapılmıştır.
- Bunların ilki 1593 – 1606 yılları arasında devam etmiş, Zitvatorok antlaşması ile sona ermiştir. Kanije, Eğri bizde kalmıştır.
- 1661’de başlayan ikinci sefer ise 1664’te Vasvar antlaşması ile bitmiş, Osmanlılara savaş zarar ödentisi verilmiştir.
Ferhat Paşa Antlaşması ile Doğudaki son sınırları
- Duraklama devrinin başlarında Osmanlılar Ferhat Paşa Antlaşması ile Doğudaki son sınırlarına ulaşmışlardı. Bundan sonra İranlılarla birçok savaşlar daha yapıldı. Bunun ilki 1603 ile 1611 arasında oldu. Azerbaycan verilerek Nasuh Paşa Antlaşması yapıldı. İkincisi 1617 – 1618 yılları arasında oldu ve Serav antlaşması iie bitti. En uzun süren üçüncüsü ise 1622 – 1639 yılları arasında devam etti. IV. Murat’ın Revan ve Bağdat seferleri ile sona erdi. Kasr-ı Şirin antlaşması yapılarak bugünkü sınırlarımız çizildi.
- Deli Mustafa’nın .yerine geçen IV. Murat’ın çocukluk zamanı isyan ve ihtilâllerle geçti. Fakat IV. Murat devlet yönetimini eline aldıktan sonra yeniçerileri ve sipahileri ezdi. Memleketin güvenliğini korudu, İran savaşlarını başarı ile bitirdi.
- Yerine geçen Deli İbrahim zamanında memleketin güvenliği tekrar bozuldu. Deli İbrahim tahttan indirilerek yerine IV. Mehmet (Avcı Mehmet) geçirildi. Memleketin durumu kötüleşince Valide Turhan Sultan, Köprülü Mehmet Paşa’yı iş başına çağırdı.
Köprülü Dönemi
- Köprülü‘nün ilk işi memleketin güvenliğini düzeltmek oldu. Sonra kuvvetli bir donanma hazırlayarak Çanakkale boğazını geçmek isteyen Venediklileri yendi. Girit’e yardım gönderdi. Bu sırada Erdel beyi isyan etmişti. Köprülü Erdel’e giderek bu isyan işini çözümledi. Anadolu’da başına birçok paşa toplayan Abaza Hasan Paşa isyanını bastırdı.
- Köprülü ölünce yerine oğiu Fazıl Ahmet Paşa geçti. Ahmet Paşa önce Avusturya seferine çıkarak Vasvar antlaşması ile bu işe son verdi (1664). Sonra Girit’i fethetti (1669). Daha sonra da Lehistan seferine çıktı (1672). Ölünce yerine Merzifonlu Kara Mustafa Paşa getirildi.
- Merzifonlu’nun ‘en büyük işi, Avusturya’ya isyan eden Macarlara yardım etmek üzere Avusturya’ya sefer açmak oldu. Viyana’yı ikinci defa olarak kuşattı (1683). Fakat hatası yüzünden şehri alamadı. Avrupalılar yardım ettiler. Leh kralı Jan Sobiyeski ordumuzu arkadan vurdu. Bunun üzerine aleyhimize Kutsal İttifak (Bağlaşma) kuruldu. Ordularımız her yerde yenilmeye başladılar.
- Nihayet bu duruma son vermek üzere Fazıl Mustafa Paşa iş başına geti-ııldi. Fakat o da Salankamende yenildi. II, Mustafa padişah olunca, birkaç sefere Çıktı. Zenta’da yenildi. O zaman sadrazam bulunan Amcaoflu Hüseyin Paşa, II. “Mustafa’yı kandırdı. İngilizler ve Felemenkliler de araya girdiler. Karlofça ve istanbul antlaşmaları yapıldı. Bunlara göre Macaristan ve Erdel Avusturya’ya, Podolya Lehistan’a, Mora ve Dalmaçya Venedik’e, Azak kalesi de Rusya’ya verildi.
