Osmanlı İmparatorluğunun çöküş dönemi ile ilgili olarak kısa ve özet bilgilerin mevcut olduğu yazımız. Osmanlı İmparatorluğu çöküş döneminde neler olmuştur?
Osmanlı İmparatorluğu, Asya’dan Avrupa’ya, Afrika’ya kadar, üç kıtaya yayıldıktan sonra, XIX. yüzyılın ortalarında gerilemeye, çökmeye başladı. Bu da, o çağlarda bilimde Batı’dan geri kalmamızdan ileri geldi. Bu geri kalışı kapatmak için, 1839’da Tanzimat Fermanı ile birtakım yeniliklere girişildi.
Tanzimat Çağı (1839 – 1876) Abdülmecit’le kardeşi Abdülâziz’in saltanat devridir. Ancak, bu çağda devleti Tanzimatçılar, özellikle de Reşit, Âli, Fuat paşalar gibi büyük devlet adamları yönetmiştir. Bu arada, Avrupa’nın hayat düzeyine ulaşmak için büyük çabalar harcanmış, gene de yatırımlar için hep Avrupa’ya muhtaç kalınmıştır.
Öte yandan, Avrupa devletlerinin gözü de, Osmanlı İmparatorluğu’nun sahip olduğu uçsuz bucaksız topraklardaydı. Böylece, Osmanlı İmparatorluğu günden güne güçten düştü. Hele 93 Savaşı’ndan (1877-1878 Türk – Rus Savaşı’ndan) sonra, bir daha kalkınamayacak hale geldi.
BİRİNCİ MEŞRUTİYET İLÂN EDİLİYOR
Abdülâziz’in saltanatı sırasında, Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi birçok aydınların önderliğinde bir özgürlük akımı başladı. Bu aydınların amacı Osmanlı padişahlarının yurdu keyiflerince yönetmelerine son vermekti. Avrupalılar bu aydınlara «Genç Türkler» adını takmışlardı. Genç Türkler, en sonunda, Dolmabahçe Sarayı’nı hem karadan, hem denizden kuşatarak, Abdülâziz’i tahttan indirdiler. Yerine Şehzade Murat’ı tahta çıkardılar. Ne var ki, V. Murat yarı deliydi. Bu yüzden, üç ay sonra, onu da tahttan indirdiler. Yerine, meşrutiyet yönetimini kabul edeceğine söz veren II. Abdülhamit padişah oldu.
Abdülhamit önce Mithat Paşa’yı sadrazam yaptı; 23 Aralık 1876’da da Meşrutiyet’i ilan etti. Ancak, kısa bir süre sonra, 93 Savaşı’nı bahane ederek, Meclis’i dağıttı. Mithat Paşa’yı da boğdurtarak öldürttü.
II. Abdülhamit Devri 1876- 1908 yılları arasında 32 yıl sürdü. Kimi çevreler tarafından «Kızıl Sultan» diye tanınan II. Abdülhamit, gittikçe artan bir baskıyla yurdu yönetmiş ve Osmanlı’yı dağılmaktan kurtulması için çabalamıştır. Bütün yetkiyi sarayda topladı. 32 yıl süren saltanatı sırasında, imparatorluk günden güne çöktü. Bu arada, Bosna – Hersek, Kıbrıs, Tunus gibi ülkelerin birçok parçaları da elden gitti.
FELÂKET YILLARI
Bundan sonraki 6 yıl da felâket içinde geçti. 1908’de II. Meşrutiyet ilân edildikten sonra, İttihat ve Terakki Partisi yurt yönetimini ele almıştı. Bu partinin birtakım yersiz davranışları, aşırı partizanlık tutumu yüzünden, imparatorluk büsbütün yıprandı. Dünyanın üç anakarası üzerinde 9 milyon kilometrekare yüzölçümünde yer kaplayan muazzam imparatorluk, yer yer çatırdamaya başladı.
Bu arada, azınlıklar da boş durmamış, büyük Avrupa devletlerinin kışkırtmasıyla, Osmanlı İmparatorluğundan ayrılma yolunu tutmuşlardı. Balkan Savaşı’ndan sonra imparatorluk büsbütün yıkıldı; Avrupa’daki Osmanlı imparatorluğu sınırı Adriyatik’ten Meriç’e kaydı.
Bütün bu felâketlerden sonra, Birinci Dünya Savaşı (1914 -1918) patlak verdi. Osmanlı hükümetinin bu savaşa katılma çılgınlığı ise, büyük imparatorluğun sonu oldu. Türkiye’nin düşmanları, yüzyıllardır düşman eli değmemiş Anadolu’ya bile el atmaktan kaçınmadılar. Türkiye, tarih boyunca sahip olduğu en dar sınırlar içine sıkıştırıldı. Yurdumuz itilâf Devletleri arasında paylaştırıldı.
1918 – 1922 yıllan arasındaki dört yıla «Mütareke Devri» denir. Türkiye, bu dört yıl içinde en korkunç çağını yaşamıştır. Türk ulusu, yabancı istilâsından silkinmek için, canını dişine takmıştı, İstanbul’daki hükümet artık büsbütün yabancı boyunduruğu altındaydı. 1920 yılından sonra, bu hükümetin Ankara’ da kurulan Millî hükümetle ilişkisi de kesildi. Ankara’da Büyük Millet Meclisi Hükümeti yönetimi ele alınca saltanat kaldırıldı (1922). Böylece, Osmanlı imparatorluğu tarihe karıştı, yerine yeni Türk devleti, Türkiye Cumhuriyeti kuruldu. Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları bu zor dönemden alınlarının akı ile başarılı bir şekilde çıkmayı başarmışlardır.
