Osmanlı Merkez Teşkilatı unsurlarından sarayın özellikleri, görevleri, bölümleri, birun, enderun, harem hakkında bilgi.
Osmanlı Merkez Teşkilatı – Saray Hakkında Bilgi
Saray
Osmanlı devletinde eyaletlerin yönetimi, ordunun idaresi doğrudan doğruya padişaha bağlı idi. Dolayısıyla saray padişahın devleti idare ettiği ve özel yaşantısını geçirdiği yerdi. Kuruluş devrinden itibaren başkent Bursa ve Edirne’de saraylar inşa edilmişti. 1453 yılında İstanbul alınınca Fatih Sultan Mehmet burada Eski Saray’ı yaptırmıştır. Fakat bu sarayda ihtiyaca cevap veremeyince Topkapı Sarayı yapılmıştır. Osmanlı Devleti 19. yüzyıl ortalarına kadar bu saraydan idare edilmiş ve 18601ı yıllardan itibaren Dolmabahçe, Yıldız ve Beylerbeyi gibi saraylar yapılmıştır.
Osmanlının ilk dönemlerinde devletin yönetildiği Topkapı Sarayı;
• Birun
• Enderun
• Harem
gibi bölümlerinden oluşmaktadır.
Birun
• Sarayın dış bölümü olup Babü’s-saade kapısı ile Enderun’a bağlanırdı.
• Fatih devrinde buraya Arz Odası yapılmış olup padişah burada işlerini yapar, törenlerini izler ve bayramlaşma törenlerine katılırdı.
• Sarayın dış hizmetlerine bakılan bu bölümde birçok görevliyi de görmek mümkündür. Bu görevlileri şu şekilde sıralayabiliriz.
• Yeniçeri Ağası: Yeniçeri Ocağının başındaki kişi olup doğrudan padişaha bağlı idi.
• Altı Bölük Halkı : Kapıkulu süvarileri olup silahtar, sipahi, sağ ulufeciler, sol ulufeciler, sağ garipler ve sol gariplerden oluşuyorlardı.
• Topçular-Cebeciler: Yardımcı muharip sınıfını oluşturuyorlardı.
• Müteferrikalar: Çok şık giyinirler ve sarayın değişik bölgelerinde görevlendirilirlerdi.
• Çaşnigirler: Yemek ve ziyafet işlerinden sorumlu idiler.
• Çavuşlar-Kapıcılar : Haberleşme işlerine bakıyorlardı.
*** Seyisler : Binek hayvanlarının bakımından sorumlu idiler.
*** Çakırcılar: Av törenlerinden sorumlu idiler.
*** Darphane eminliği : Para basım işleriyle uğraşıyorlardı.
*** Şehreminlik : İnşaat bina işleriyle uğraşıyorlardı.
Enderun
*** Birun’dan Babüs-saade kapısı ile ayrılırdı ve padişahın özel hayatını geçirdiği iç saraydı.
*** Enderun aynı zamanda Devşirme adı altında alınan hristiyan çocukların yetiştirildiği bir nevi saray okulu idi.
Devşirme:
Ailelerinin isteği ile alınan Hristiyan çocuklar bir Türk ailesinin yanına veriliyordu. Burada İslâm dinini ve Türk geleneklerini öğrenen bu çocuklar daha sonra iç oğlanı adı altında Galata ve Edirne Sarayı gibi yerlerde eğitim görürlerdi. Bu eğitimden sonra elemeye tabi tutulan bu çocuklar kabiliyetlerine göre Topkapı’daki Büyük ve Küçük Oda’ya alınırlardı. Burada da devlet adamlığı ve askerlik eğitimi alırlardı. Bu odada başarılı olanlar daha sonra Enderun’daki padişahın şahsi hizmet odalarına alınırdı.
Enderun’da bulunan bazı hizmet odaları şunlardır;
Has oda: Padişahın günlük işlerine bakıldığı yer.
Has odabaşı: Padişahın giyinip kuşanmasından sorumlu kişi.
Silâhtar: Padişahın silahlarından sorumlu olan kişi.
Çuhadar: Padişahın dış giyiminden sorumlu kişi.
Tülbentçi: Padişahın iç giyiminden sorumlu olan kişi.
Rikabdar: Padişahın ayakkabılarından sorumlu olan kişi.
Hazine Odası: Buradaki görevliler padişahın özel hazinesine ve değerli eşyalarına bakarlardı.
Kiler Odası: Sofra hizmetlerininyerine getirildiği oda.
Seferli Odası: Musikişinas ve berber gibi kişilerin bulunduğu oda.
Bu odalarda eğitimini tamamlayanlar “çıkma” adını alırlar ve Birun ile taşrada önemli görevlerde bulunurlardı.
Harem
• Padişahın aile hayatını geçirdiği yer olup, aynen Enderun’da olduğu gibi buradaki görevlilerde sıkı bir eğitime tabi tutulurlardı.
• Buradaki kadınların eğitiminden “halife” adı verilen kadın hocalar sorumlu olup, haremin genel sorumlusu ise harem ağasıdır.
