Osmanlı Ordu Teşkilatı, Bölümleri ve Osmanlı Ordusunda Yapılan Islahatlar

Yüzlerce yıllık tarihi olan Osmanlı İmparatorluğunun en önemli teşkilatı olan ordu teşkilatı ile ilgili olarak genel bilgilerin verildiği sayfamız.

Osmanlı Devleti’nin büyüyüp güçlenmesinde en önemli rolü, ordu üstlenmiştir. ilk Osmanlı ordusu, bir gaziler örgütüydü. Bunlar maaş almaz, savaşlarda elde edilen ganimeti paylaşırlardı. îlk devamlı ordu Orhan Bey zamanında kuruldu. Bu ordu yaya ve müsellem adı verilen atlı birliklerden oluşuyordu. Askerler, savaşa gitmedikleri zaman kendilerine verilen toprağı ekip biçiyorlardı. Sefer sırasında ise maaş alıyorlardı. Ganimetlerden de kendilerine pay veriliyordu. Kapıkulu askerleri kuruluncaya kadar bunlar görev yaptılar.

A. KAPIKULU ASKERLERİ

Bunlar devletten maaş alır, istanbul’da ya da sınır boylarındaki kalelerde otururlardı. Kapıkulu askerleri kendi aralarında iki gruba ayrılıyordu :

• a) Kapıkulu piyadeleri,
• b) Kapıkulu süvarileri.

1. KAPIKULU PİYADELERİ

Devletin teknik askeri gücü olan kapıkulu piyadeleri yedi ocağa ayrılmıştı.

1. Acemioğlanlar Ocağı : Yeniçeriliğe hazırlayan askeri eğitim yeriydi. I. Murat zamanında kurulmuştur. Savaşta esir edilen Hristiyan çocuklarının beşte biri (pencik oğlanları) önce Anadolu ve Rumelideki çiftlik ve köylerde Türk-Islâm âdetlerini öğrenir, sonra Acemi Oğlanlar Ocağı’na alınırlardı. Buradan yetişenlerin çoğu Yeniçeri Ocagı’na geçerdi.
2. Yeniçeriler profesyonel askerlerdi. Sıkı bir eğitimden geçirilirlerdi. Kışlalarda oturur, üç ayda bir ulufe denilen bir maaş alırlardı. Bu ocağın komutanı Yeniçeri Ağasıydı. XVI. Yüzyıl başlarına kadar yeniçerilerin evlenmeleri yasaktı. III. Murat, oğlunun sünnet töreninde gösteriler yapan cambaz, hokkabaz vb. birçok kişiyi ocağa alarak geleneği bozdu. Yeniçeri Ocağı bu tarihten itibaren giderek bozuldu. Bu yüzden İstanbul’da ve Anadolu’da sık sık isyanlar çıkarttı. İyice bozulmuş olan bu ocağı II. Mahmut kaldırdı (1826).
3. Cebeciler : Yaya askerlerin silahlarım onaran, koruyan, cephane hazırlayan ve saklayan bir ocaktı.
4. Topçular : Top döker, savaşlarda top kullanır, topçuluğa ait araç ve gereçleri hazırlarlardı.
5. Top Arabacıları : Top ve nakliye arabalarını yapar, bunlara ait gereçleri hazırlarlardı.
6. Humbaracılar Ocağı : Havan toplarını, elle atılan humbaraları ve bunlara ait gereçleri hazırlarlardı. I. Mahmut zamanında Fransız asıllı Kont dö Bonneval bu ocağı ıslah etmiştir.
7. Lağımcılar Ocağı : Kale kuşatmaları sırasında kanal açar, fitil döşer, kaleyi yıkmaya çalışırlardı. Ayrıca barış ve sefer zamanında ordunun su ihtiyacını karşılayan Saka Ocağı vardı.

2. KAPIKULU SÜVARİLERİ

Bunlar da yeniçeriler gibi ulufe alırlardı. Atlı oldukları için Bursa, İzmit ve Edirne gibi İstanbul’a yakın eyalet ve sancaklarda otururlar, savaş zamanında padişahın yanında ve onun hizmetinde çalışırlardı. Kapıkulu süvarileri altı bölükten oluşuyordu : 1. Silahtar, 2. Sipahi, 3. Sağ ulufeciler, 4. Sol ulufeciler, 5. Sag garipler, 6. Sol garipler.

Yeniçeriler

B. EYALET ASKERLERİ

Bunlar, dirlik sahiplerinin besledikleri askerlerdi. Bunların her türlü giderlerini (at, silah, yiyecek-giyecek vb.) dirlik sahipleri karşılardı. Osmanlı ordusunun yarısından çoğunu bunlar oluşturuyordu. Savaş zamanında tımar sahipleri cebelularını toplar, bağlı oldukları sancak beyinin emrine girerler, onlar da bağlı oldukları beylerbeyinin komutası altında padişah ordusuna katılırlardı.

Kapıkulu askerleri Osmanlı ordusunun teknik hizmetler sınıfını oluştururdu. Eyalet askerleri ise temel vurucu güç durumundaydı. Dirlik sistemi sayesinde devlet, hem çok büyük bir orduyu sürekli beslemekten ve onlara maaş vermekten, hem böyle büyük bir gücü bir arada tutmanın tehlikesinden kurtuluyor, hem de (sefer dönüşü askerlerin dirliklerine dönüp üretime katılmaları sayesinde) üretici bir orduya sahip olabiliyordu. Eyalet askerleri, hafif süvarilerden oluştuğu için savaşlarda oldukça hızlı hareket edebiliyorlardı.

Azaplar

Azaplar (azap, bekâr demekti) savaşta ordunun önünde yer alır, yeniçerilere ve topçulara siper olurlardı. Düşman saldırıya başlayınca bunlar sağa sola açılır, arkalarındaki topçuların önünü açarak ateş etmelerini sağlarlardı. Yayalar, Müsellemler ve Garipler, ordunun önünde gider, yolları, köprüleri yapar ve onarırlardı.

Akıncılar

Eyalet askerlerinin en önemli bölümüydü. Sınır boylarında otururlardı. Savaş sırasında ilk onlar sefere çıkardı.

• Kaçan düşmanı kovalamak,
• Çevirmek,
• Düşman ülkelerine akınlar yaparak pusu kurmak,
• Düşmanı korkutarak morallerini bozmak,
• Korku salmak,

akıncıların göreviydi. Akıncılar birçok ganimet elde ederlerdi. Akıncı olmak için, Türk olmak şarttı. Sonradan Müslüman olanlar bile bu ocağa alınmazdı. Bu ocak XVII. Yüzyıldan sonra önemini kaybetmiştir.

Kale Muhafızları, kaleleri korurlardı. Darbent Muhafızları, askeri ve ticari yolla, dağ geçitlerini, sınır noktalarını ve köylerden geçen yolları korumak için kurulan karakollarda görev yaparlardı.

C- DONANMA

Osmanlı Beyliği, denize kıyısı olduğu zaman Karesi Beyliği’nin gemilerinden yararlandı. Gelibolu’nun alınmasından sonra burada bir tersane kuruldu. ilk Osmanlı donanması, hem ticari amaçla hem de savaşta kullanılan ve kürekle hareket eden küçük gemilerden (çekdirilerden) oluşuyordu.

XV. Yüzyılın başlarında ilk savaş gemileri yapıldı. Osmanlılar, özellikle Venediklilere karşı uğradıkları yenilgiler üzerine savaş gemilerinin geliştirilmesine önem verdiler. Osmanlı Donanması XVI. Yüzyılda Akdeniz’in en güçlü deniz kuvveti durumuna geldi.

Gelibolu, İzmit ve İstanbul tersanelerinde Venedik ve Ceneviz savaş ve nakliye gemileri örnek alınarak birçok gemi yapıldı. XVH. yüzyılda Osmanlı donanmasında; Kalyon, Baştarda, Kadırga ve Çekdiri diye adlandırılan savaş gemileri ve yardımcı gemiler vardı. Kanunî devrinde donanma en güçlü dönemini yaşamıştır. Bu dönemde Barbaros, çok ünlü kaptanlar yetiştirmiştir.

XVII. Yüzyıldan itibaren orduya paralel olarak donanma da bozulmuş, bu bozulma sonraki yüzyıllarda da devam etmiştir. I. Abdülhamit devrinde Bahriye (Denizcilik) Mektebi (Mühendishane-i Bahri Hümâyun) açılmıştır. Abdülaziz zamanında İngilizlere, kömürle çalışan zırhlı gemiler sipariş edilmiş ve tersane bu tür gemileri yapacak biçimde düzenlenmiştir. II. Meşrutiyet döneminde de donanma yeniden düzenlenmiştir.

Yardımcı Kuvvetler

Bağlı beyliklerden Kırım, Eflak, Boğdan gibi hükümetlerin askerleri yardımcı kuvvetler arasında yer alırdı.

OSMANLI ORDUSUNDA YAPILAN ISLAHATLAR

XVII. Yüzyıldan itibaren bozulmaya başlayan Osmanlı ordusunu düzeltmek için birçok ıslahat yapıldı.

• I. Mahmut zamanında aslen Fransız olan Humbaracı Ahmet Paşa (Kont dö Boneval) Topçu ve Humbaracı ocağını ıslah etti.
• I. Abdülhamit zamanında Fransa’dan subaylar getirtildi. Sürat Topçuları Ocağı kuruldu.
• III. Selim zamanında; – Fransa ve İsviçre’den askeri uzmanlar getirtildi. – Mühendishane-i Berrî Hümayun kuruldu. – Askerlikle ilgili bazı eserler tercüme edildi. – Nizam-ı Cedit Ocağı kuruldu. Ancak, çıkan bir isyanla bu ocak kapatıldı.
• II. Mahmut zamanında;  Sekban-ı Cedit Ocağı kuruldu (Yeniçeri ayaklanması sonucu bu ocak kaldırıldı). Eşkinci adıyla yeni bir ocak kuruldu. Yeniçeri Ocağı kaldırılarak; yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye kuruldu. Bu ordunun eğitimi için Avrupa’dan subaylar getirtildi. Redif adıyla anılan bir askeri teşkilat kuruldu. Ordunun doktor ihtiyacım karşılamak için Mekteb-i Tıbbiye, subay ihtiyacım karşılamak için Harp Okulu açıldı.
• Abdülmecit döneminde askerî liseler açıldı. Sonraki dönemlerde harp okulları çoğaltıldı. Harp Akademisi kurularak öğrenci sayısı arttırıldı. Astsubay ihtiyacını karşılamak için okullar açıldı.Balkan yenilgisinden sonra Almanya ‘dan askerî heyetler getirtildi. Yeni düzenlemeler yapıldı. I. Dünya Savaşı sırasında Türk ordusunun mevcudu 3 milyona yakındı. Mondros Mütarekesi‘nden sonra ordumuz dağıtıldı.